در دنياي امروز، رايانه به بيشتر ادارات و دفاتر اداري نفوذ كرده بطوريكه مي توان گفت تاكنون هيچ سيستمي نتوانسته اينچنين به محيطهاي كاري راه يافته و باعث تحول آن گردد.
در ادارات قديمي و يا اداراتي كه هنوز رايانه به آنها وارد نشده ، معمولأ كاركنان فعاليتهاي فيزيكي و ذهني گوناگوني داشته و براي انجام حركات گوناگون، فضاي زيادي در اختيار دارند.بعنوان مثال وظيفه يك فرد سركشي به مدارك، برداشت ياداشتهاي مختلف، استفاده از تلفن و فايل، خواندن يك نامه، تبادل اطلاعات با ساير همكاران و گاهي تايپ يك نامه بوده و در طول كار خود چندين بار ميز خود را ترك مي كند. بنابراين ميز و صندلي با طراحي غلط و شرايط نوري نامناسب يا ساير مشكلات ارگونوميكي آنقدرها نيست كه او را دچار ناراحتيهاي فيزيكي نمايد. از طرفي حركات جنبي باعث كاهش شرايط يكنواخت و نيز كاهش فشارهاي استاتيك روي عضلات و استخوانها مي شود. اما براي كاربران رايانه، شرايط كاملاً متفاوت است چرا كه اين افراد ساعتها و يا حتي در طول يك شيفت كاري بدون هيچ توقفي پشت رايانه مي نشينند.حركات اين كاربران كاملاً محدود بوده و تمامي تمركز آنها بر روي صفحه نمايش و دستهاي آنها هميشه درگير صفحه كليد يا ماوس مي باشد. اين افراد شديداً در معرض فشارهاي استاتيك بر روي بدن خود هستند و معمولاً به صفحه نمايش نگاه مي كنند كه شرايط نوري نامناسبي دارد.
مشكلات سلامتي در كاربران رايانه:
1) اختلال در عملكرد بينايي در كاربران رايانه كه طولاني مدت با رايانه كار مي كنند:
خستگي عضلات چشم، سوزش و قرمزي چشم، اشك ريزش، دوبيني يا تاري ديد، خارش چشم و بعضاً سردرد مشاهده مي شود. ولي تاكنون هيچ گونه اختلال پاتولوژيك يا بيماري جدي چشم در كاربران رايانه ديده نشده است.ممكن است اين تصور ايجاد گردد كه تماس با اشعه ساطع شده از كامپيوتر سبب آب مرواريد گردد، ولي تحقيقات انجام شده نشان مي دهد هيچ ارتباطي بين اين دو وجود ندارد.
به نظر مي رسد اختلالات بينايي ناشي از كار با رايانه را در سه گروه بتوان تقسيم بندي كرد:
الف) اختلالات مربوط به ظرفيت بينايي كاربر
ب) مشخصات فيزيكي صفحة نمايشگر
ج) ميزان روشنايي محيط كار
2) اختلالات اسكلتي – عضلاني:
اين اختلالات شايعتر از مشكلات بينايي مي باشند.درصد زيادي از كاربران از درد گردن، شانه و كمر شاكي هستند.
درد در مچ دست نيز ديده مي شود.خطر سندرم مچ دست نيز در كاربران بالاا مي باشد.مهمترين عامل در ايجاد
اين اختلالات وضعيت قرارگيري كاربر است.اكثر كاربران براي مدت طولاني در يك وضعيت ثابت قرار مي گيرندكه بعضاً وضعيت نامناسبي است.اين امر فشار مكانيكي مضاعفي را بر عضلات گردن، شانه و پشت اعمال مي كند.از طرف ديگر حركات تكراري هم بعنوان عامل دوم در ايجاد فشار بر روي گروههاي عضلاني مؤثر است.بسياري از اين شرايط را مي توان با طراحي مناسب محيط كار تصحيح كرد.
در ادامه به برخي از نكات ارگونوميكي دركار با رايانه اشاره خواهد شد.
3) استرس شغلي:
در اكثر كاربران به دليل حجم بالاي كار و كنترل كم روي آن دچار استرس مي باشند.كه در دراز مدت مشكلات جسمي و روحي چندي را به دنبال دارد.
4) امواج الكترو مغناطيس:
يكي ديگر از مسائلي كه در بين كاربران ايجاد نگراني نموده است، مواجهه با امواج الكترومغناطيس و خطري است كه بر روي سيستم توليد مثلي كاربران ايجاد مي كند.طي مطالعات چندي كه به انجام رسيده است، هيچ ارتباطي بين مواجهه با اين امواج و آثار سوء روي سيستم توليد مثل و سرانجام حاملگي ديده نشده است.
نكات ارگونوميكي در كار با رايانه:
در ذيل برخي از نكات ارگونوميكي جهت پيشگيري از عوارض ناشي از كار با رايانه توصيه مي گردد:
1) ميزكار:
الف) ارتفاع ميز كار: مي بايست قابل تنظيم باشد تا كاربر با ايجاد تغييرات مناسب در ارتفاع ميز و تدارك ارگونومي مناسب جهت استقرار صفحه نمايش و صفحه كليد براي خود شرايط مطلوبي فراهم كند.
برخي از متخصصين (Anon; Andersson; Ortengren; Kaplan )توصيه كرده اند كه ارتفاع ميز تايپ كوتاهتر از ميز نوشتن باشد. Dainoff توصيه مي كندارتفاع صفحه كليد برابر با ارتفاع آرنج باشد بطوريكه در هنگام كار ساعدها تقريباً موازي با افق قرار گيرند و همچنين زاويه بين مچ دست و ساعد حدود 10-5 درجه باشد.
نكته: اگر ارتفاع ميز غير قابل تغيير و تنظيم باشد ارتفاع آن بايد حدود 70 سانتيمتر انتخاب شود.
ب) ضخامت ميزكار:
بايد به اندازه كافي و مناسب ضخامت داشته باشد ولي اقتصادي تر آن است كه اين ضخامت از 20 ميليمتر تجاوز نكند.
ج) عرض ميز كار:
بايد به اندازه اي باشد كه از جاي كافي براي صفحه نمايش، صفحه كليد ونيز از فضايي مناسب براي قرار گرفتن پيش نويسها يا اسناد برخوردار باشد.اين مقدار 90 سانتيمتر توصيه شده است.
2) ارتفاع صفحه نمايش و چرخش:
آن بايستي قابل تنظيم باشند.كاربر بايستي بتواند كنتراست و روشني صفحه نمايش را تنظيم نمايد.صفحه نبايستي نور را منعكس كند و بايد تصويري واضح بدهد.صفحه نمايش مي بايست روبروي كاربر ودر نزديكي صفحه كليد قرار گيرد.بهترين زاويه ديد از 10 تا 30 درجه در زير خط افقي كه ازچشم كاربر عبور مي كند،
مي باشد.اكثر محققان فاصله كاربر و صفحه نمايش را 70-45 سانتيمتر ذكر كرده اند. براي به حداقل رساندن فشار بر روي گردن و كمر استفاده از گيره اوراق (Document Holder) توصيه شده است.
3) محل ايده آل:
براي صفحه كليد محلي با ارتفاع مناسب و شيب منفي مي باشد و محل ماوس بايد 2-1 اينچ بالاتر از سطح محل صفحه كليد باشد.
4) صندلي:
الف) صندلي بايد از كيفيت مطلوب برخوردار باشد به نحوي كه داراي روكش پارچه اي و پنج چرخ كاملاً قابل تنظيم و تغيير باشد.
ب) ارتفاع صندلي: توصيه مي شود ارتفاع صندلي بين 50-38 سانتيمتر قابل تنظيم باشد.
ج) پشتي صندلي: بايد قابل تغيير بين120-90 درجه باشد.اگر زاويه پشتي صندلي بيشتر از 110 درجه باشد،فشار وارد بر ستون فقرات كاهش مي يابد.
5)زاويه آرنج كاربر ( زاويه بازو با ساعد ):
بايد در حدود يا بيشتر از 90 درجه باشد كه اين عمل براي جلوگيري از تراكم و به هم فشردگي رگها و اعصاب آرنج مي باشد.
6) صدا:
باعث اختلال حواس، استرس، سفت شدن عضلات و افزايش ريسكهاي آسيب زا هنگام كار مي شود.از اينرو انتخاب محل كار آرام داراي اهميت ويژه اي مي باشد.
7) زمان كار با رايانه حداكثر از 50 درصد زمان كار روزانه نبايد تجاوز كند.
8) براي جلوگيري از خستگي چشم هر 15 دقيقه بايد صفحه اي را با فاصله بيشتر (دورتر) از صفحه نمايش براي يك تا دو دقيقه نگاه كرد.(ترجيحاً اشيايي با فاصله 20 گام). همچنين پلك زدن سريع چشم نيز راه مؤثر ديگر مي باشد.
9) هر 60-30 دقيقه بايد يك استراحت كوتاه مدت صورت بگيرد كه در اين مدت ايستادن حركت و انجام فعاليتهاي ديگر پيشنهاد مي شود.
10) توزيع روشنايي محل كار بايد به شيوه اي باشد كه هيچ چراغ درخشاني در صفحه نمايش ديده نشود.براي جلوگيري مي توان وضعيت صفحه نمايش را به بالا يا پايين تغيير داده و يا از يك شيشه anti-glar بر روي صفحه استفاده كرد.
11)نور طبيعي كه از پنجره وارد محل كار مي شود بايد به گونه اي باشد كه باعث تيره شدن صفحه نگردد.
12) در هنگام استفاده از صفحه كليد مچ دست نبايستي به طرفين خم شود(مچ ها بايد صاف و مستقيم باشد).
13)در هنگام كار با ماوس مچ دست بصورت راست و مستقيم باشد.
14)بازو و آرنج به بدن چسبيده باشند.( در موقع كار با ماوس مي توانند از بدن جدا باشند).
15)سر و گردن راست و مستقيم باشند.
16)اگر كاربر بطور متناوب از تلفن استفاده مي كند، تلفن بايد به او نزديك باشد.
17)تكيه گاه پا :
براي كاربران كوتاه قد، تكيه گاه مي تواند بسيار سود مند باشد به گونه اي كه آنها مي توانند پاهاي خود را بر روي آن گذاشته و از آويزان بودن آنها جلوگيري كنند.
18) تكيه گاه ساعد صندلي :
تكيه گاه صندلي نبايد با ميز كار تداخل ايجاد كند.براي كار با صفحه كليد، هنگامي كه كاربر ناچار است صندلي خود را تا آنجا كه مي شود به ميز نزديك كند، تكيه گاه ساعد ( تكيه گاه آرنج ) بايستي كوتاه باشد.اغلب در اينگونه شرايط، تكيه گاههاي كوتاه، بر تكيه گاههاي بلند برتري دارد.
19) تكيه گاه مچ دست (Wrist rest ) :
بودن تكيه گاه مچ دست اجباري نيست، زيرا عادات كار با صفحه كليد و ماشين نويسي در ميان افراد متفاوت است؛ به گونه اي كه برخي از كاربران ترجيح مي دهند كه از تكيه گاه مچ دست استفاده كنند و برخي ديگر مايل هستند كار بدون استفاده از آن انجام دهند.باور اين است كه استفاده از تكيه گاه نرم ( ونه تكيه گاه سفت ) موجب مي شود كه هنگام كار با صفحه كليد، فشار كمتري به مچ دست وارد آيد و خطر بروز تونل كارپال كاهش يابد.البته هنوز پژوهشها، به اثبات هرگونه برتري شايان توجه استفاده از تكيه گاههاي مچ دست واين نكته توانا نيستند، كه آيا استفاده از انواع نرم آنها، تغييري را در جهت تندرستي هر چه بيشتر كاربر ايجاد مي كند يا خير.
20) تكيه گاه ناحيه كمر ( Lumbar Support ) :
يكي از عواملي كه قابل تنظيم بودن آن مهم است، تكيه گاه ناحيه كمر است. معمولاً مورد استفاده قرار نمي گيرد، زيرا استفاده كنندگان، در وضعيت مستقيم و قائم بر روي صندلي
مي نشينند و اغلب پشت خود را به صندلي نمي فشارند.اگر تكيه گاه ناحيه كمر، به ناحيه اي ديگر بجز ناحيه كمر فشار وارد آورد مي تواند بسيار ناراحت كننده باشد.
21) نگه دارنده پيش نويس ( Document Holder ) :
اگر كاربر به صفحه نمايش و محل استقرار پيش نويس پي در پي نگاه مي كند، وضعيت خوب و مناسب، استقرار
پيش نويس بين صفحه نمايش و صفحه كليد است.براي كارهايي نظير وارد كردن اطلاعات، اگر چه نياز به نگاه كردن به صفحه نمايش كمتر مي باشد، اما محل استقرار پيش نويس بايد پشت صفحه كليد باشد و صفحه نمايش در كنار آن دو قرار گيرد.
كاهش خيرگي چشم و بازتابش ها از روي مانيتور صفحة نمايش:
خيرگي و بازتابش نور از روي صفحه نمايش مي تواند سبب دشوار شدن خواندن مطالب شود.محيط مطلوب براي كار با صفحة نمايش پايانه هاي تصويري، اتاق بسيار تاريك قيرگون است. نبود هرگونه نوري در اتاق، سبب افزايش تباين و نمايان تر شدن نويسه ها مي شود.البته اين كار، در بسياري از موارد امكان پذير نيست.زيرا فعاليتهاي ديگري نيز وجود دارند كه به نور محيطي نيازمند هستند( مانند ارتباطات با ديگر همكاران و… ). با افزايش روشنايي محيط كار، ميزان و شدت خيرگي ناشي از صفحة نمايش بيشتر مي شود. مقدار روشنايي استاندارد محيط كار با رايانه 300-500لوكس مي باشد.
چندين روش گوناگون براي كاهش بازتاش صفحة نمايش وجود دارند كه عبارتند از:
1) پنجره ها را با استفاده از پردة پارچه اي، پردة افقي يا عمودي بطور كامل يا جزيي بپوشانيد.اين وسايل ميتوان در جايي نصب كردكه پوشانندة نور خورشيد بوده و در عين حال كاربران چشم انداز بيروني نيز داشته باشند.در بيشتر موارد، پرده هاي افقي چشم انداز بيرون را از بين مي برند.
2) منابع روشنايي را در جاي مناسب نصب كنيد.چراغها بايد در دو سوي كاربر استقرار يابند، نه در جلو يا پشت سر او، زيرا در چنين جاهايي چراغها سبب خيرگي مستقيم، خيرگي غير مستقيم و بازتاب شديد نور مي شوند.
3) از روشنايي هدايت شده استفاده كنيد.
4) موقعيت رايانه مي بايست به گونه اي باشد كه كاربر روبروي پنجره قرار نگيرد.زيرا اختلاف درخشندگي بسيار شديد كه ميان صفحة نمايش و پنجره بوجود مي آيد، سبب ناراحتي ناشي از خيرگي مي شود.همچنين كاربر نبايستي پشت به پنجره قرار گيرد زيرا بازتابش نوري كه از پنجره به صفحه نمايش مي رسد اجتناب ناپذير است.صفحة نمايش بايد نسبت به پنجره در زاوية 90 درجه قرار بگيرد. همچنين مي توان موقعيت رايانه را از ناحية روشن دفتر كار، به ناحية تاريكتر منتقل كرد.اين كار،تباين زمينه و نويسه ها را بهبود مي بخشد.
5) صفحة نمايش را بچرخانيد، بطوريكه بازتابش نور چراغهاي سقفي و ديگر منابع روشنايي از روي صفحه، كنترل شود.
6) استفاده از فيلترهاي كاهندة بازتابش نور نيز توصيه مي شود.
