پن فلوت چیست؟

سيرينکس سازي بوده است که مدتها در ميان اقوام مختلف و به عنوان ساز عوام (folk instrument سازهايي که توسط مردم عادي و براي اجراي موسيقي فولکلوريک ساخته شده و مخترع واقعي آن مشخص نيست) رواج داشته است…………

و جد سازهايي چون ارگ بادي يا pipe organ و هارمونيکا harmonica به شمار ميرود. اين ساز به دليل اينکه ساز مورد علاقه پن pan، خداي حامي شبانان و گله ها در يونان باستان به شمار مي آمد، چنين نامگذاري شده است.

ني هاي اين ساز از يک سمت بسته هستند در نتيجه امواج صدا بايد دو مرتبه طول ني را بپيمايد و به همين دليل هر نت يک اکتاو پايينتر از نت مشابهي است که با يک ني هم اندازه اما باز ايجاد ميشود.

در آمريکاي جنوبي براي ساختن پن فلوت و کوک کردن ني ها در شدت مناسب صوتي از دانه خشک ذرت يا ريگهاي کوچکي که در ته هر ني قرار ميدهند استفاده ميکنند.

سازندگان امروزي پن فلوت به شکل منحني رومانيايي آن، براي کوک کردن ساز از موم(عموما موم زنبور) استفاده ميکنند و براي اين کار از ابزارهاي خاصي استفاده ميکنند. چوب پنبه و دريچه هاي لاستيکي نيز براي کوک کردن اين ساز به کار ميروند که استفاده از آنها سريعتر و ساده تر است.

پن فلوت با افقي دميدن در نوک تيز لبه داخلي سمت باز نيها نواخته ميشود. اين کار مجموعه منظمي از پالسها توليد ميکند که در طول لوله به امواج صوتي تبديل ميشوند. هر ني يا لوله براي نت خاصي کوک شده است که نت ابتدايي ناميده ميشود. با زياد دميدن يا overblowing که به معناي افزايش شدت دميدن و فشردن لبها بر ساز است، نتهايي که فرکانس آنها از نت ابتدايي بالاتر است يا هارمونيک ها توليد ميشوند.

پن فلوت رومانيايي طوري ساخته ميشود که ني ها در يک رديف منحني در کنار يکديگر قرار ميگيرند. اين حالت به نوازنده امکان ميدهد که تنها با چرخش سر خود به سادگي به تمام نتها دسترسي داشته باشد.

اين سازها قادر به اجراي انواع نواهاي زير و بم هستند که با روش خاصي که مرکب از اريب گرفتن ساز و حرکات فک نوازنده است به وجود مي آيند. يک نوازنده ماهر ميتواند در هر ميزان و کليدي بنوازد.

براي توليد وارياسيون وجود دارد، يکي توسط لرزش و درواقع کم و زياد شدن شدت دميدن و ديگري با حرکات دست ايجاد ميشود. در روش دستي يا hand vibrato، نوازنده-با حرکتي بسيار شبيه به دست ويولونيستي که با انگشتان خود در سيمها لرزش ايجاد ميکند- يک طرف ساز(معمولا سمت بلندتر آن) را به آرامي حرکت ميدهد. در روش تنفسي يا diaphragm vibrato از روشي مشابه تغيير شدت دميدن در سازهايي چون فلوت و سازهاي بادي ديگر استفاده ميشود.

تاريخچه پن فلوت

اگر ساز را صرفا وسيله اي براي توليد صوت بدانيم، بنا به نظر بسياري از متخصصان و تاريخ دانان، پن فلوت به خاطر سادگي بيش از حد خود از باستاني ترين سازها به شمار مي آيد و شايد سازهاي کوبه اي تنها سازهايي باشند که از آن قديمي ترند.

احتمالا بشر همانطور که آموخت ميتواند با ضربه زدن به اشيا اطراف خود، صدا توليد کند، به طور اتفاقي متوجه شد که با دميدن در اجسام تو خالي نيز صدا توليد ميشود و به احتمال فراوان اولين نوع چنين سازهايي تنها از يک لوله يا ني تشکيل ميشده اند.

کشف زير و بمهاي صدا و نحوه توليد آنها مدت زيادي به طول انجاميده است. جالب است که هيچ منطقه يا قوم خاصي را نميتوان سرمنشاء اين ساز دانست زيرا آثاري از فلوت و پن فلوتهاي ابتدايي در نقاطي از جهان کشف شده است که در گذشته هيچ ارتباطي با يکديگر نداشته اند و در واقع پن فلوت در ميان جوامع مختلف، در زماني ساخته شده که آن جامعه در سطح دانش و توانايي خاصي قرار داشته است که اين به معناي اعصار مختلف و زمانهايي متفاوت است.

شواهد وجود پن فلوت در اشعار اويد Ovid، شاعر يونان باستان و در ميان تصاوير روي ظروف و مجسمه هاي سراسر اروپا ديده ميشود. براي مثال در يک کولوني روميان، سازي متشکل از 7 ني که به شيوه دياتونيک (وابسته به مقياس کليد هشت آهنگى در هر اکتاو) کوک شده بود و همچنين شواهد مکتوبي از اين ساز در چند کتابچه راهنما يافته شده است.

فاصله زماني بين دو جنگ جهاني، اوج دوران نوازندگان پن فلوت بود. آنها در اروپا به همه جا ميرفتند و با وجود اينکه تعداد آنها نسبت به قرن 19 کمتر شده بود، اما کيفيت کارشان بي نظير بود.

در دوران نزديک به جنگ دوم جهاني، تعداد نوازندگان ثبت شده پن فلوت در کل روماني 16 نفر بود و احياي مجدد اين ساز پس از جنگ و توسط يک نوازنده بسيار مشهور به نام فانيکا لوکا F?nic? Luca که در نمايشگاه جهاني سال 1937 در پاريس و 1939 در نيويورک برنامه اجرا کرده و کنسرتهاي متعددي در فرانسه، انگلستان، لهستان، مصر، چين و روسيه برگزار کرده بود، انجام گرفت.

در سال 1949، لوکا به کمک انستيتوي تحقيقات رنسانس در بخارست، کلاسهاي آموزش پن فلوت را آغاز کرد و اين کلاسها تا زمان مرگ او در سال 1968 تحت نظر وي ادامه يافت.

فانيکا لوکا مردي بود که خودش از تحصيلات عاليه بي نصيب مانده و دانش او بيشتر برپايه تجربه بود تا تعليم و به همين ترتيب شيوه تدريس او نيز مخصوص به خودش بود. نتيجه اين پرکاري عالي بود و نسلي از نوازندگان پن فلوت در پايان دهه 70 در غرب به وجود آمد که گئورگ زمفير Gheorghe Zamfir، داميان لوکا Damian Luca، نيکولاي پيروو Nicolae Pirvu و عده اي ديگر از آن جمله اند.

شواهدي از پن فلوت در نقاط مختلف جهان

اين تصور که پن فلوت تنها در اروپا استفاده ميشود، نادرست است. در آسيا بعضي از قديميترين اجداد پن فلوت يافته شده است که پاي ژيائو p ai hsiao نام دارد که نوعي پن فلوت است که بلندترين ني آن در وسط قرار گرفته و باقي ني ها به ترتيب قد از بلند به کوتاه در دو سمت آن چيده شده اند.

اين ساز براي انجام مراسم رسمي و مذهبي مورد استفاده قرار ميگرفته است. در British Museum لندن، نقش برجسته هايي از دوران گانداراي هند از قرن اول تا پنجم بعد از ميلاد وجود دارد که در آن زناني به نواختن سيرينکس، ني، دوناي و طبل مشغولند.

وجود پن فلوت در آفريقا چندان مشهود نيست.البته در يکي دو مورد و در مناطق محدودي در شرق و مرکز آفريقا مانند اوگاندا، نوعي پن فلوت ابتدايي با 2 تا 6 ني يافته شده است.

در آمريکاي جنوبي، به خصوص پرو و بوليوي پن فلوت همان قدر زنده و رايج است که در روماني. اين ساز همواره در موسيقي فولکلوريک اين مناطق به کار ميرود و در بشتر موزه هاي جهان ما با شواهدي از وجود پن فلوت در دوران 300 تا 1500 ميلادي روبرو ميشويم.

منشاء اين ساز در آمريکا، به اقوام اينکا و مايا باز ميگردد که به نامهاي روندادور rondador، آنتارا antara، هايورا hauyra، پوهورا puhura و سيکو siku خوانده ميشده است. در اين ساز، ني ها توسط يک تير عرضي به يکديگر متصل شده و با بندي از جنس گياه به هم بسته ميشدند. اين نيها به اندازه پن فلوت روماني محکم بسته نميشدند.

با اين وجود امروزه پن فلوت يک ساز بدوي و مخصوص ترانه هاي روستايي و محلي به شمار نمي آيد بلکه به عنوان سازي مهم و مستقل شناخته ميشود.