مدرسه حیدریه در قزوین “
مسجد حیدریه قزوین به عنوان یکی از شاخص ترین مساجد باقیمانده از عصر سلجوقیان در ایران، در نزدیکی مرکز شهر قزوین، سبزه میدان، تقاطع خیابان خیام و در کوچه باریکی موسوم به گذر بلاغی، در محله پنبه ریسه واقع شده و پیرامون آن مدرسه ای پسرانه قرار دارد. در خصوص تاریخ ساخت و بانی مسجد حیدریه، اطلاع دقیقی در دست نیست اما برخی قدمت بنای نخستین مسجد حیدریه را که یکی از مساجد تاریخی ایران است را به تقریب، قرن دوم هجری قمری می دانند. متاسفانه بانی بنا هم مشخص نیست. اما به نظر می رسد همان مسجدی باشد که امام رافعی و حمدالله مستوفی، آن را، جامع اصحاب ابوحنیفه ذکر کرده اند. امام رافعی متذکر شده است که منبر بزرگ آن، در سال ۴۴۰ هجری قمری از ری حمل شد و بنا در نتیجه زمین لرزه سال ۵۱۳ هجری قمری تا حدود زیادی از بین رفت و گنبد آن شکاف برداشت و به خواهش اصحاب ابوحنیفه، امیرزاهد خمارتاش بن عبدالله عمادی به تجدید عمارت آن پرداخت. ظاهر امر نیز این موضوع را تایید می کند، زیرا گچ بری های نفیس مسجدحیدریه، شباهتی به گچ بری های مسجدجامع کبیر قزوین دارد و ممکن است کار استاد واحدی باشد و به گفته حمدالله مستوفی طاق بزرگ محراب مسجد حیدریه را مرحوم خواجه عزالدین حنیفی ساخته است. مسجد حیدریه قزوین در طی این قرون محلی برای اجتماعات حنیفیان بوده است.
مسجد حیدریه قزوین تا دوران حکومت صفویان دایر بوده و به نظر می رسد که به جهت انتخاب مذهب شیعه اثنی عشری، توسط پادشاهان صفوی، از نظر افتاده و متروک و خراب گردیده است، تا این که در دوره قاجار، با افزودن ایوانی در مقابل شبستان و حجره هایی در اطراف مسجد حیدریه برای استفاده طلاب، تا اندازه گیری رونق گرفت و مورد استفاده دوباره واقع شد. از جمله تغییرات دیگری که در دوره قاجاریه صورت گرفت، اضافه کردن طاق نماها، گوشواره های ورودی آن تاکید بیشتری بر سر در آن گردید. حجره های اطراف مسجد و مدرسه حیدریه نیز تا سال ۱۳۴۷ باقی بود. در این سال مدرسه جدیدی توسط کمیسیون نظارت و فرهنگ با تخریب حجره های شمالی آغاز شد و در پایان تنها دو حجره شرقی و غربی، جهت انبار و سرایداری باقی بود که اکنون از آنها نیز اثری باقی نمانده است.
مسجد و مدرسه حیدریه قزوین که اکنون از آن جز شبستانی باقی نمانده است، بنایی است آجری که با تورفتگی های فراوانش، یادآور زیبایی سبک معماری عهد سلجوقی است. این تو رفتگی ها و برجستگی ها را می توان در تمام بخش های شبستان مشاهده کرد. معمولا در کتب وابسته به معماری دانشمندان غربی که درباره ابنیه ایران تحقیق کرده اند، نام این بنا را در کنار بناهای شاخص می توان یافت. به طور کلی در بنای مسجد حیدریه تنها دو عامل تزیینی مشاهده می شود. یکی آجری و دیگری گچی. آن چه به زیبایی مسجدحیدریه کمک بسیار می کند، تناسب گچ بری و تزیینات آجری آن است که در تمام بخش های شبستان به وضوح دیده می شود.
هم اکنون گنبد مسجد حیدریه به طور کلی از بین رفته است و اثری از آن موجود نیست. امروزه به واسطه تعمیرات، سقفی به صورت شیروانی و از جنس آهن سفید برای مسجد حیدریه تعبیه شده که از نفوذ باران و تاثیرگذاری عوامل جوی در بنا تا حدودی جلوگیری می کند و در قسمت میانی بنا نیز یک هواکش قرار گرفته که رطوبت موجود در بنا را کنترل می کند. سقف شبستان مسجد مسطح است و به کمک تخته های مربع شکل بزرگ چوبی قهوه ای رنگ پوشیده شده است. این سطح بر روی چهار فیلپوش که در گذشته گنبد را نگه می داشته قرار دارد.
مسجد حیدریه قزوین تماما با آجر ساخته شده و درز آجرها به شکل زیبایی با گچ بندکشی و دیوارهای داخلی آن با طاقنماهای مقرنس دار و کتیبه های بسیار زیبایی تزیین شده است . کتیبه های شش طاقنمای کوچک، از آیات سوره حشر است که به خط بسیار زیبای نسخ به طور برجسته گچبری شده است . یک کتیبه سراسری به خط کوفی، تمام دیوارهای ایوان را می گردد و نظیر کتیبه مقصوره مسجد جامع کبیر قزوین است. در دیوار جنوبی مسجد حیدریه، محرابی واقع است که از نظر طرح و نوع کار، بهترین نمونه هنری و یکی از باشکوه ترین محراب های کریم با گچ در زمینه آبی نوشته شده است . در اطراف محراب و در داخل باندها، شش کتیبه به خط نسخ و کوفی وجود دارد . کتیبه های کوفی گلدار، کوفی گل و برگ دار و کوفی پیچیده این قسمت ها، از نظر فرم و حالت، جلوه گر یک دنیا زیبایی است . جبهه محراب نسبتا سالم است؛ ولی از نیم آن تا سطح زمین به واسطه رطوبت ریخته است . طاقنماهای زیر گنبد نیز با کتیبه زیبایی به خط ثلث برجسته تزیین شده است . در این کتیبه، پس از نیایش پروردگار و ستایش پیامبر اکرم (ص) و ذکر اسامی خلفای راشدین، احتمالا نام پادشاه وقت و بانی و تاریخ ساخت مذکور بوده که متاسفانه تمام این قسمت ها ریخته و از این رو نمی توان اطلاع دقیقی از سازندگان این بنا به دست آورد . این بنا به شماره 200 به ثبت تاریخی رسیده است.
