سمنو در سفره هفت سین
سَمَنو یا سمنک (به پارسی تاجیکی: сумалак) خوردنی چسبنده و شیرینی است که از جوانه گندم و آرد درست میکنند. سمنو را معمولاً کمی پیش از نوروز درست میکنند و یکی از اجزای اصلی سفره هفت سین به شمار میآید.
در پختن سمنو مواد زیر، به کار گرفته میشود:
- شیرهٔ جوانهی گندم
- آرد سبوسدار
- دانههای بادام شیرین بیآنکه مغز شود ولی باید دانهٔ بادام، پوست کنده و نشکسته باشد (بیبادام هم میتوان سمنو پخت).
شیرهٔ جوانهی گندم
برای فراوردن شیره از جوانهی گندم که در پخت سمنو به کار میآید، گامهای زیر پیموده میشود:
یکم: گندمها باید از شکستگیها و خالخوردگیها پالوده شوند. گندمهای شکسته چون نمیرویند، با بودنشان در کنار دیگر گندمها، جای آنها را نیز ترش میکنند و روند رویش را کند یا سرنگون میکنند و جوانه را برای پختن سمنو، ناکارامدتر میکنند.
دوم: گندمها پس از پاک شدن از گندمهای شکسته و نارویا، در آب سرد، شسته میشوند تا از گرد و غبار، پاک شوند؛ زیرا گرد و غبار، در کندی رویش و تندی در ترشیدن، بسیار کارگر هستند.
سوم: گندمهای شستهشدهٔ پالوده را در تشت میریزند و تشت را آن اندازه آب سرد پر میکنند تا آب، چیزی پیرامون دو انگشت از گندمها، بالاتر بیاید و گندمها غرق در آب شوند. بلندای لایهٔ گندمها نباید آن اندازه بسیار باشد که گندمها در تشت، بترشند. پس بهتر است اگر گندم زیادی خیس باید بشود، در چند تشت انجام شود. بهتر است بلندای لایهٔ گندمهای انباشته شده در تشت، بیش از دو تا سه سانتیمتر نباشد.
چهارم: این گندمهای خیسشده را دو تا چهار روز باید در تشت، در هوایی خنک و به دور از پرتو و روشنایی، نگهداری کرد. هر روز باید آب تشت را سه تا پنج بار عوض کرد. نخستین بار، میتوان گندمها را از تشت گرفت و آب تشت را عوض کرد ولی در بارهای پستر، بهتر است که آب سرد را در تشت بگیرند تا تشت، لبریز از آب شود و آن اندازه آب را بر تشت بگیرند تا آب تازه جای آب کهنه در تشت بنشیند. این کار این را در پیامد خواهد داشت که گندمها در این هنگام که در تشت، انباشته شدهاند، نترشند.
پنجم: همین که گندمها جیک زدند، یعنی به اندازهٔ پای موری از دم آنها سفیده بیرون زد— یا اگر هم این جیکها در گندمها دیده نشد و چهار روز از انباشت گندمها در تشت گذشت، از تشت بیرون کشیده میشود.
ششم: در این هنگام آبکش فراهم کرده و کف آن را با پارچهٔ سفید تهی از مواد شیمیایی میپوشانند به گونهای که اگر گندمها را روی آن ریختند، آن اندازه پارچه باشد که تا بخورد و روی گندمها را بپوشاند. گندمهای برگرفته از تشت را روی این پارچهها که در کف آبکش جای گرفته پهن میکنند و میتوان گندمها را روی هم خواباند ولی نباید لایه آن اندازه کلفت شود که ترشیدن یا نروییدن را در پیامد داشته باشد. پس اگر اندازهٔ گندمها بسیار است، پس شمار آبکشها را باید افزود.
هفتم: آبکشها را روی داربست مینهند تا اگر آب بر آنها ریخته یا پاشیده شد، فزونی آب بتواند از زیر آبکشها بیرون برود. پس هر روز سه تا پنج بار بهتر است به گونهٔ بارانی و نمنم، گندمها در آبکش، آبیاری شوند و هر از چند گاهی پارچهها را این سو و آن سو کنند تا انباشت گندمها تکانی بخورد و از ترشیده شدن، جلوگیری شود.
هشتم: همین که گندمها رستند و ریشهها یکدیگر را از زیر، در آغوش گرفتند و در هم تنیدند و رنگ ریشه به نقرهای گرایید، هنگامی است که شیرین شدن به فرجام رسیده و زینپس اگر برویند، این قندها مصرف خواهند شد، باید جوانهها و هر آنچه در آبکشها است را از پارچهها جدا کرده و ریز ریز کرده در ظرفی گرد هم کنند.
نهم: جوانهها را اکنون در ظرفی در آب سرد ریخته و میچلانند و مشت و مال میدهند تا شیره از آنها کشیده شود و در آب آمیخته شود. سپس جوانههای مچاله شده را در ظرفی دیگر میریزند و باز هم میچلانند تا بلکه باز هم شیره از آنها کشیده شده و در آب در هم بیامیزد. سپستر این آبها را از پالایه یا صافی میگذرانند و در ظرفی دیگر، آب پالایش شده یا صاف شده که شیرهای بیپوشال است را میریزند و برای ساختن دوغی با آرد، نگهمیدارند. این همان شیرهٔ جوانهی گندم است که سمنو باید با آن پخته شود.