قیدار نبی “
قیدار نبی با نام اصلی قیدار بن اسماعیل بن ابراهیم از اجداد پیامبر اسلام است. وی در شهر قیدار که به نام خود وی منسوب است (واقع در استان زنجان) مدفون است. این مکان با شماره ۳۲۱ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده‌است.
او را فرزند اسماعیل و نیای سی‌ام محمد، پیامبر اسلام دانسته‌اند. در کتاب منتهاج البراعه تالیف میرزا حبیب‌الله هاشمی خویی و کتاب جلا العیون تالیف محمد باقر مجلسی نیز به همین منوال شجره قیدار نبی را به ابراهیم و آدم نسبت داده‌اند.
در تاریخ یعقوبی آمده‌است که اسماعیل ۱۲ پسر داشت که بزرگ‌ترین آن‌ها قیدار بوده که پس از وفات اسماعیل و دفن او در حجر، قیدار جانشین پدر شد و مردم را به توحید دعوت کرد.
انتساب این بقعه به قیدار نبی با استشهاد ۶۵ نفر از علمای طراز اول مورد تایید قرار گرفته‌است. این بقعه در زمان بلغار خاتون زن غازان خان تخریب و مجدداً در سال ۷۱۹ قمری احداث شد.در تاریخ ۱۳۱۹ قمری این بقعه توسط شخصی بنام امیرافشار جهانشاه خان مرمت شد
معماري بقعه قيدار نبي(ع):
بنا در وضعيت كلي پلان مربع مستطيل دارد ظول آن 5/14 متر و عرض آن 30/8 متر مي باشد و از سه بخش تشكيل گرديده است ، بخش نخست به عنوان فضاي مقدماتي ورود تعبيه شده و سپس دو فضاي گنبد دار پشت سر هم قرار گرفته اند.
بقعه ابتدا بر روي سه رديف سنگ سبز تراشيده بنا گشته و سپس تار و پود بنا را آجرهاي ختايي تشكيل داده است . سقف ايوان از نوع چفت هاي پنج او هفت تند بوده و سقف فضاي دوم را عرقچين پوشش نموده كه بلاواسطه بر جرزهاي جانبي فرونشسته و لازم به ذكر است كه زير اين فضا سردابه اي جهت گذاشتن اجساد امانتي در نظر گرفته شده است و فضاي سوم به عنوان شبستان اصلي آرامگاه مي باشد كه قبر در آن قرار دارد و بر فراز آن گنبد زيبايي به روش دو پوششي استوار گشته . گنبد اين بنا در نوع خود بي نظير و منحصر بفرد است و در يك تقسيم بندي كلي آن را در رديف گنبدهاي ((رك)) مي توان طبقه بندي نمود. گنبد و بنا از نماي بيروني فاقد تزئينات و كاشي كاري مي باشد . تزئينات عمده بنا در قسمت داخلي است. ابتدا تا ارتفاع يك متري از كف دور تا دور بنا با كاشي هاي شش گوش فيروزه اي، بنفش ، سياه و سفيد پوشانده شده و سقف شبستان گنبد دار با گچبريهاي بسيار زيبايي ترئين گرديده است . تركيب كلي تزئينات از موتيفي به نام شمسه با كاربندي منشعب شده و خطوط آن به نوبه خود تصاوير را محدود مي نمايد. گچبريها از گل و بوته ، لچك و ترنج ، تصوير خيالي ملائك ، درخت زندگي همراه با پرندگان بسيار زيبا طراحي و اجرا شده است. كليه تزئينات با دورنگ آبي و طلايي قلم گيري شده اند.
كل اين بقعه را زائرسراي بزرگي با پلان مستطيل محصور كرده كه اين سبك تقليد ناقصي از صحن مساجد به روش چهار ايواني مي باشد. به استثناي ضلع شرقي اين محوطه كه طاق نما است ، در بقيه اضلاع حجراتي به عنوان محل سكونت زائرين احداث شده ، حجرات ضلع غربي دو طبقه بوده كه زيرزمين آن جهت استفاده احشام در نظر گرفته شده بود . ورودي اصلي اين محوطه در ضلع جنوبي تعبيه شده كه با دو برج كنترل مي شود و زنجير عدالت نيز جهت تظلم مردم در آن آويزان است.
كتيبه ها و شيوه هاي تزئيني بنا گوياي آن است كه سازه‌هاي معماري آن بايستي در دورانهاي مختلفي انجام پذيرفته باشد ، از جمله قديمي‌ترين كتيبه برجاي مانده در ضلع جنوبي صحن گنبددار به تاريخ 719 هجري قمري است كه به تجديد ساخت آرمگاه توسط بلغان خاتون همسر غازان خان ششمين سلطان ايلخاني اشاره مي‌كند و كتيبه اي ديگر در همان صحن كه به شرح انجام تعميرات بنا توسط تيمورخان به سال 751 هجري قمري مي‌پردازد.
آرامگاه قيدار نبي با ميانسرايي داراي گنبد ناقوسي شكلي است با كاربندي زيبا كه در سطوح داخلي مزين به نگاره‌هاي گياهي و جانوري گچبري شده‌اي مي باشد .
اموال فرهنگي :
1-كتيبه ها:
بقعه قيدار نبي(ع) از نظر دارا بودن اموال فرهنگي يكي از بقاع معتبر استان است. نخستين و قدیمی ترین اين آثار، كتيبه اي است سنگي که در ضلع جنوبي شبستان نصب گرديده و به تجديد حيات اين بنا توسط بلغان خاتون اشاره دارد.خط اين كتيبه ثلث جلي و به سبك حكاكي رقم گرديده و عمق آن قابل توجه است. كتببه دوم در ضلع جنوبي فضاي نخست نصب شده كه به تعمير اين بنا در سال 751 ه.ق اشاره دارد. خط اين كتيبه نستعليق است و كلماتی که در آن حك شده، عمق كمتري دارد.
2-ضريح:
اين بقعه داراي ضريح بسيار زيبايي است که از چوب گردو ساخته شده است. طول آن در حدود 2 متر و عرض تقريبي آن، 70/1 متر مي باشد. نقوش در آن به روش حكاكي نشان داده شده است و سطح جانبي اين ضريح با استفاده از موتيف هاي اسليمي مزيّن شده و در قسمت فوقاني ضريح، كتيبه اي به خط نسخ نوشته شده است.
3-قرآن:
يكي از اموال فرهنگي موجود در بقعه قيدار نبي (ع) شش جلد جزوه قرآن مجيد و قسمتي از آيات سوره مباركه نخل است. ابعاد خط 6*15 سانتي متر و نوع خط ثلث خفي بوده و كل آيات با خط به رنگ قرمز محاط گرديده است. جلد جزوات چرمي و جنس كاغذ پاپيروس است.
اين بناي آرامگاهي به شماره 321 در فهرست آثار ملي به ثبت رسيده است.
منبع: ثبوتي، هوشنگ، 1377، بناهاي آرامگاهي استان زنجان، زنجان: قم، چاپ اول ص 171
