روز میلاد خورشید یا جشن دیگان

روز میلاد خورشید یا جشن دیگان “

در گاهنامه ایران باستان (3745) این روز بنام جشن دیگان و شب پیش از آن به نام جشن شب یلدا یا شب چله نام گذاری شده است که واژه یلدا به پارسی باستان به چم (معنی) زایش است.

از دیدگاه اخترشناسی شب یلدا بلندترین شب سال است، و روزها کم کم بلند و شب ها کوتاه می شوند یا آغاز روشنایی است، پس ایرانیان باستان با آگاهی ژرف از دانش اختر شناسی، این شب را یلدا یا زایش روشنایی نامیدند.

از همین روی یلدا در افسانه‌‌های ایران باستان شب زایش مهر در سپهر است و ماه به دلدادگی مهر این شب را به دراز‌ترین دیدار خود با خورشید دگرگون می‌كند و جشن پیدایش مهر بوده است.

واژه “دی” یا “دتوشو” اوستایی و به چم (معنی) دادار، آفریدگار یا اورمزد كه همه نام خداوند است می باشد و در اوستا بیشتر به جای واژه اهورامزدا به كار رفته شده است. از همین روی نام این ماه را “دی” نامیدند چه “دی” نام آفریننده می باشد، كه سپس به آفریننده روشنایی نامی شد.

در گاهنامه ایران باستان هر روز نامی دارد، و اگر به نام سی روز ماه بنگرید، خواهید دید كه روزهای هشتم و پانزدهم و بیست و سوم هر ماه به نام دی نام گذاری شده كه برای جدا كردن آنها از همدیگر هر یك به نام روز پس از آن خوانده شده است. بنابراین این روزها به نام روزهای دی به آذر، دی به مهر و دی بدین كه نام خداوند می باشد نامیده شده اند.

در ماه دی چهار بار جشن دیگان در روزهای اورمزد، دی به آذر، دی به مهر و دی بدین برگزار می شود، كه از همه والا تر جشن روز اورمزد می باشد. این روز در ایران باستان كه نخستین جشن دیگان است به نام “اورمزد و دی ماه خرم روز” یا جشن دیگان نامیده شده است. زرتشتیان همچنین این روز را چیرگی روشنایی بر تاریکی یا پیروزی اهورامزدا بر اهریمن به شمار می آورند.

در این روز پادشاه هان و والیان، دیدار همگانی با مردم می داشتند.

در این شب خانواده های ایرانی پیرامون زیرگاه (کرسی) یا کنار بخاری گرد هم می آیند و میوه هایی مانند انار “نماد میوه ایرانی”، هندوانه، خربزه، آجیل و شیرینی می چینند و همه تا پاسی از شب، این شب را با داستان سرایی و شادی و خرمی می گذرانند.

جا دارد گفته شود كه شب 25 آذر در گاهنامه باستان و از دیدگاه اخترشناسی بلندترین شب و شب یلدا بوده است ولی شوربختانه این شب به نادرستی به شب 29 آذر در گاهنامه جلالی جابجا شده است، كه گفتمان در باره آن در این جستار نمی گنجد.

همچنین جای دارد گفته شود كه نام “روز” در زبان انگلیسی یا اروپایی كه “دی” خوانده می‌‏شود از همین واژه “دی” یا آفریننده روشنایی پارسی گرفته شده است، همچنین چون مهر در چندین سده آیین بنیادین امپراتوری روم بود، کلیسای روم پس از آمدن آیین مسیح به روم، آن را با زایش مسیح برابر کرد وبنام جشن کریسمس نامید، و همچنین آیین درخت كریسمس و ریخت و كلاه و اندیشه بابانوئل… از آیین كهن ایرانی آمده كه باز گفتمان آن در این نوشتار نمی گنجد