ابوالحسن علی بن نافع مشهور به زِریاب موسیقیدان خواننده و بربط نواز عراقیرا در این مقاله از دانشنامه تی تیل معرفی خواهیم کرد امیدواریم که نهایت بهره را از این بخش از دانشنامه تی تیل ببرید »» ابوالحسن علی بن نافع مشهور به زِریاب (حدود ۷۸۸م، شمال بین النهرین – ۸۵۷م یا ۲۴۶ق ) موسیقیدان، خواننده و بربطنواز عراقی بود که بیشتر در اندلس زیست. از برای سیاهرویی به زِریاب مشهور شد که نام توکای سیاه در آن زمان بوده است. او از اهالی موصل که در بغداد پرورش یافت و نزد از اسحاق موصلی و دیگران موسیقی آموخت. سپس در شام و اندلس به نواختن پرداخت. گفته میشود که بر عود تاری پنجم وضع نمود. دختر زریاب، حمدونه، نیز به موسیقی پرداخت و در خوانندگی سرآمد بود و خوانندگان بسیاری از او آموختند. زریاب را ایجادکننده مکتب موسیقی عربی اندلسی و ترویجدهنده موسیقی عربی در مغرب میدانند. او آگاه از علوم هندسه، زمینشناسی و جغرافیا بوده است. گفته میشود عود و طرز نواختن آن را به اندلس و سپس اروپا برده است.
به استناد به نوشتههای جامعهشناس بزرگ «ابن خلدون»، زریاب در سال ۷۸۹ میلادی در یکی از روستاهای موصل در خانوادهٔ کرد به دنیا آمد و اصلیتش کرد بود. او شاگرد اسحاق موصلی موسیقیدان مشهور دربار هارون الرشید بود و پس از آنکه اسحاق در اثر برتری زریاب در فن موسیقی و نیز فتنهانگیزی حاسدان به او بیلطف شد ترک بغداد کرد و به مغرب و بالاخره کوردوبا (قرطبه) در آندلس رفت. اما این داستان مورد شک است چون هارون الرشید در سال ۱۹۳ قمری درگذشت اما زریاب در سال ۲۰۶ یعنی حدود اوایل حکومت عبدالرحمان بن حکم به آندلس وارد شد.
زریاب در سال ۲۳۸ قمری درگذشت. او هشت پسر به نامهای عبدالرحمان، عبیدالله، یحیی، جعفر، محمد، قاسم، احمد و حسن، و دو دختر به نام علیه و حمدونه داشت که مگی با موسیقی آشنا بودند. حمدونه از این میان در موسیقی از بقیه تواناتر بود.
نوآوریهای زریاب
نوازندگان عود و گیتار در کشورهای مغرب (الجزایر و مراکش) و اسپانیا معتقدند که فن عودنوازی و ابداع گیتار از کارهای زریاب بوده است. زریاب را همچنین آورنده آداب و آشپزی و لباسهای شرقی، وحتی خمیر دندان، به اروپا میدانند.
برخی نوآوریهای زریاب در روش آموزش و ترمیم سازها بر این پایهاند
پیش از او یک روش آموزش سامانمند از روی قعده موجود نبوده. زریاب سه مرحله در مدرسه موسیقی قرطبه برای هنرجویان در نظر گرفت:آموزش وزنها و پایههای ایقاعی (ریتمیک)، بحور و کلام آواز.
نغمههای موسیقی آوازهای بدون تزئین و به گونه تازهکار و ساده.
در این مرحله که شاگرد ناچیز چیرگیای مییابد، تحشیه یا زائدهها و تزئینها آموزش داده میشد.
افزودن سیم پنجمی به بربط چهار وتره که مبدل به سازی پنج وتره میگردید. او از تارهای ابریشمی استفاده مینمود زیرا دگرگونیهای آب و هوایی و شیمیایی، زیاد بر آن تأثیر نمیگذاشت و آن را در برابر ضربه و زخمه پایدارتر مینمود.
ساختن زخمه بربط از پرهای بال کرکس (بال عقاب هم نوشتهاند)، جهت کامل کردن ایجاد صدادهی بهتر. او در گذشته و در زمان سکونت در دربار هارون الرشید نیز دگرگونیهای در بربط داده بود. بربط او با آنکه مساوی سازهای دیگر و از همان چوب بود ولی از لحاظ وزن، یک سوم از وزن بربطهای معمولی، سنگینتر بود. سیم اول از ابریشم تافته و بهتر از تارهای دیگر بربط مینمود و سیمهای سوم و چهارم را از روده بچه شیر میتافت؛ که بر این باور بود که دوام و پایداری آنها بهتر است.
همچنین زریاب برای اولین بار، آموزش موسیقی را ساختارمند کرد. تا پیش از او موسیقی از راه تکرار قطعههایی که استاد مینواخت آموزش داده میشد اما زریاب آموزش موسیقی را به سه بخش تقسیم کرد: ضربآهنگ و متر آهنگها به همراه شعر در ابتدا آموزش داده میشد، سپس به ملودی پرداخته میشد و نهایتاً به موضوعات جانبی (زائده) پرداخته میشد . تئوری موسیقی که زریاب به کار میبرد مبتنی بر آثار یونس الکاتب و اسحاق موصلی بود
آثار زریاب
کتاب فی اغانی زریاب از آثار عربی در موسیقی را اسلم بن عبدالعزیز یا اسلم بن احمد بن سعید به همراه حمدونه دختر زریاب، گردآوری نمودهاند.
منبع » زریاب