سالها تمرين شديد و مداوم، ترس از صحنه، تمايل به اجرايي دقيق و قابل قبول در جمع، التزام به بينقص و كامل بودن، فشارهاي رواني ناشي از رقابت بين موزيسينها و دورنماي شغلي مبهم و نامشخص به عنوان علل پيدايش اين بيماريها درنظر گرفته ميشود.
به دليل مواجهه و رويارويي روز افزون با چنين عوامل باز دارندهاي نزد موزيسينها و دانشجويان موسيقي بررسياي تطبيقي در دانشكده موسيقي فرانتس ليست در وايمار انجام داديم. در اين طرح پژوهشي هر بار 100 نفر از نوازندگان حرفهاي و دانشجويان شركت كرده، پرسشنامهاي معتبر و استاندارد را پر نمودند؛ تركيب سازهاي شركت كنندگان در اين طرح متناسب با تركيب سازهاي اركستر در نظر گرفته شده است.
يكي از نتايج شگفت انگيز اين تحقيق درصد بالاي (85%) دانشجوياني است كه در فعاليتهاي موسيقايي خود ترس و تشويش و اضطراب دارند. نوازندگان اركستر و موزيسينهاي حرفهاي نيز حداقل (60%) چنين ترسهايي را تجربه ميكنند.
در مورد بيماريهاي جسماني درد در اندامها و اعضاي حركتي در درجه اول اهميت قرار دارد (57%) پس از آن ناراحتي هايي در ستون فقرات (44%) شكايت از اختلالاتي در قدرت شنوايي (33%) و سيستم عصبي، التهاب و درد در مفاصل دست و انگشتان (17%) ديده ميشود. ارتباط بين وجود ناراحتي در اندامهاي حركتي دانشجويان و ميزان آموزش و فعاليت هنري خانواده در خور توجه است؛ در اين مورد مسلماً انتظار و توقع خانواده در بروز اين مشكلات نقش مهمي دارد.
همچنين ارتباط بين انجام فعاليتهاي ورزشي و ناراحتي در اعضاي حركتي نيز كاملاً بارز و مشخص است؛ دانشجوياني كه چندين بار در هفته ورزش ميكنند 50 تا 60 درصد كمتر از سايرين به اين ناراحتيها مبتلا ميشوند.
به طور خلاصه ميتوان گفت:
1) از هر دو نفر دانشجوي موسيقي و نوازنده اركستر يك نفر از دردهايي كه با نواختن ساز مرتبط است، شكايت دارد. حداقل نيمي از شركت كنندگان در اين تحقيق و بخصوص نوازندگان سازهاي شستيدار و زهيها در اندامها و اعضاي حركتي خود درد و ناراحتي احساس ميكنند. اين ناراحتي با افزايش سن شدت نمييابد بلكه بيشتر با شروع زود هنگام فعاليتهاي موسيقايي مرتبط ميباشد.
2) نوازندگي حرفهاي و ترسهاي ناشي از آن دانشجويان را بسيار بيش از نوازندگان اركستر تحت تأثير قرار ميدهد. نوازندگان سازهاي شستيدار، سازهاي آرشهاي و بادي چوبيها بيش از سايرين از نظر رواني تحت فشار هستند.
3) بين جنسيت، ساختمان بدن و انجام فعاليتهاي ورزشي از يك سو و بروز بيماري از سويي ديگر ارتباطي تنگاتنگ وجود دارد كه ميبايست در آينده به شكلي اساسي مورد بررسي قرار گيرد.
4) در مورد روشهاي درماني و اقدامات پيشگيرانه نيز بايد پژوهشهاي عميق و گسترده اي انجام پذيرد.
همچنين تحقيقي ديگر كه توسط انجمن فيزيولوژي و پزشكي موسيقي آلماني (DGFMM) انجام گرفته است نمايانگر اين امر ميباشد كه حداقل (80%) نوازندگان سازهاي زهي اركستر كم و بيش از درد و ناراحتي شكايت دارند و (13%) نوازندگان اركستر به خاطر وجود اختلالاتي در وضعيت سلامتشان زودتر از معمول شغلشان را رها ميكنند. اين انجمن در شاخهاي از علم پزشكي كه منحصراً به بيماريهاي شغلي موزيسينها ميپردازد و 20 سال قبل اولين بار در آمريكا پايهگذاري شد فعاليت ميكند. اما از آنجا كه هيچ كس با ميل و رغبت به بيماريهاي خود اعتراف نميكند، در بين موزيسينها عنوان اين مطلب و بحث پيرامون آن هنوز تا حد زيادي نامتعارف است.
در حاليكه موسيقي جاز بيشتر بر بداهه نوازي استوار است، موسيقي كلاسيك بر دقت و رعايت دقيق اصوات و سرعت متكي ميباشد. خصوصاً از زماني كه همه آثار بزرگ موسيقي به شكلي بينظير بر روي CD ضبط شده است، شنوندگان در اين مورد بسيار موشكافتر از گذشته شدهاند و به همان ميزان كه توقع و انتظار از نوازندگان بيشتر ميشود بيماريهاي آنان نيز افزايش مييابد. نوازنده اركستر بايد اوج توانايي و مهارت خود را در مقياسي همچون صدم ثانيه و يا دهم ميليمتر نشان دهد. از اين لحاظ كار او با يك ورزشكار طراز اول قابل مقايسه است اما اغلب تواناييهاي فيزيكي نوازندگان در پشت مهارت هنري آنان ناديده ميماند.
كسي كه شروع به نوازندگي ميكند در ابتدا ذهنش را كاملاً معطوف به ساز مينمايد زيرا حركات لازم براي نواختن ساز كم و بيش خود به خود انجام ميشود. تازه هنگامي كه مشكلاتي در وضعيت سلامت شخص به وجود ميآيد، نوازنده به اين فكر ميافتد كه تا كنون بدن و ساز خود را چگونه بكار گرفته است و يا اينكه چگونه ميتواند حركت و وضعيت بدنش را تغيير دهد تا از هدر رفتن نيرو و انرژي خود جلوگيري نمايد. از نظر فيزيولوژي هنگام نواختن هر ساز الگوي حركتي ثابتي وجود دارد.
دستها و بازوها حركاتي ثابت انجام ميدهند، ماهيچه ها، رگها و اعصاب مشخصي دائم بهكار گرفته ميشوند. خصوصاً اينكه هنگام نواختن ساز بدن وضعيت نامتقارني به خود ميگيرد. مثلاً هنگام نواختن ويولن ستون فقرات در ناحيه گردن دايماً به يك سمت متمايل است و يا هنگام نواختن فاگوت شانه راست در عقب و شانه چپ در جلو قرار ميگيرد. از اينرو نوازندگاني كه حركاتي ورزشي جهت برقراري تعادل و توازن بدنشان انجام ميدهند و يا در تمرين زياده روي نموده، زماني براي استراحت در نظر نميگيرند بسادگي دچار درد و ناراحتي ميشوند.
توجه به فيزيولوژي بدن هنگام انتخاب ساز يكي از اولين اقدامات براي جلوگيري از بروز چنين مشكلاتي است. مثلاً كسي كه انگشتان بسيار كوتاهي دارد لزوماً نبايد ساز پيانو را انتخاب نمايد زيرا هنگام نواختن آكوردهاي اكتاو دچار مشكل ميشود. در اين زمينه مشورت با پزشكان ارتوپد ميتواند بسيار سودمند باشد. همينطور در آموزش موسيقي به كودكان توجه به چگونگي وضعيت و حالت بدن هنگام نواختن ساز بسيار حائز اهميت است.
وجود اختلالاتي بسيار جزئي در وضعيت سلامت يك موزيسين حرفهاي ميتواند پيامدهاي بسيار ناگواري برايش به همراه داشته باشد. به عنوان مثال اگر خواننده اپرايي يكي از دندانهاي آسياي خود را از دست بدهد، به آوا و طرز تلفظ او خدشه وارد شده، گاهي وقفه اي طولاني در كارش بوجود ميآيد.
البته كافي نيست كه مسئله را تنها از ديدگاه فيزيكي مورد بررسي قرار دهيم، بلكه جنبه رواني آن را نيز نبايد از نظر دور داشت. براي يك موزيسين بسيار مهم است كه بتواند با موقعيت هاي استرس زا به درستي كنار آيد. متدهايي همچون تمرين ذهني كه متأسفانه معمولاً در آموزش موسيقي مد نظر قرار نميگيرد براي رويارويي با چنين موقعيتهايي بسيار مفيدند.
در فعاليتهاي هنري كه بيشتر درونگرايانه اند اجراي بر روي صحنه به شكل مطلوب و ايده آل خود ميتواند به عنوان عامل ايجاد تعادل و توازن در شخصيت هنرمند مؤثر باشد. اما نوازندگان اغلب اين وضعيت را موقعيتي مخاطره آميز قلمداد ميكنند و بدن آنها همچون زمان قرار گرفتن در موقعيت فرار واكنش نشان ميدهد: ضربان قلب و تعرق افزايش مييابد و شخص دچار تشويش و اضطراب ميشود.
البته مقداري هيجان براي اينكه نوازنده بتواند اوج توانايي و مهارت خود را نشان دهد لازم است. در پايان بايد يادآور شد كه هر شغلي بيماريهاي خاص خود را به همراه دارد و هر فرد بايد بتواند خود را با شرايط شغلي اش وفق دهد.
