لِيَتَزَوَّدِ العَبدُ مِن دُنياهُ لآِخِرَتِهِ ، وَ مِن حَياتِه ِ لِمَوتِهِ وَ مِن شَبابِهِ لِهَرَمِهِ ، فَاِنَّ الدُّنيا خُلِقَت لَكُم وَ انتُم خُلِقتُم لِلخِرَةِ ؛
«انسان بايد براى آخرتش از دنيا، براى مرگش از زندگی وبرای پیری اش از جوانى، توشه برگيرد، چرا كه دنيا براى شما آفريده شده و «شما براى آخرت آفریده شده اید»
تنبيه الخواطر، ج 1، ص131
مرحله اول مرگ :
عقبه اول شدت جان كندن است:
(وجاءت سكرة الموت بالحق ذلك ما كنت منه تحيد)
اين مرحله اى است بسيار دشوار كه شدائد و سختی ها از هر طرف به انسان رو مى كند؛ از طرفى شدت مرض و درد و بسته شدن زبان و رفتن قوا از اندام ، از طرف ديگر گريستن اهل و عيال و وداع آنها با او و غم يتيمى و بى كس شدن بچه هاى خود، از طرف ديگر غم جدا شدن از مال و منزل و املاك و اندوخته ها و چيزهاى نفيس خود كه عمر عزيز خود را صرف به دست آوردن آنها كرده و چه بسا كه بسيارى از آنها مال مردم بود كه با ظلم و غصب ، آنها را مالك شده ؛ و از طرفى ترس ورود به جائى كه غير از اين دنيا است و چشمش چيزهايى را مى بيند كه پيش از اين نمى ديد ، و از طرف ديگر شيطان و يارانش براى آنكه او را به شك اندازند جمع شده اند و مى خواهند كارى كنند كه بى ايمان از دنيا برود، و از طرفى وحشت از آمدن ملك الموت دارد كه آيا به چه هيئت خواهد بود، و به چه نحو جان او را خواهد گرفت.
* شيخ كلينى از حضرت صادق (ع) روايت كرده كه حضرت اميرالمؤ منين (ع) را درد چشمى عارض شد حضرت رسول صلى الله عليه و آله به عيادت آن حضرت تشريف برد او را ديد كه صيحه و فرياد مى كشد، فرمود كه آيا اين صيحه جزع و بيتابى است يا از شدت درد است ؟ اميرالمؤ منين (ع) عرض كرد يا رسول الله من هنوز دردى نكشيده ام كه سخت تر از اين
درد باشد. فرمود يا على چون ملك الموت براى گرفتن روح كافر نازل شود سيخى از آتش را با خود بياورد و با آن سيخ روح او را بيرون كشد پس صيحه كشد! حضرت اميرالمؤ منين چون اين را شنيد برخاست و نشست و گفت : يا رسول الله دوباره حديث را بر من بخوان سپس گفت آيا از امت شما كسى به اين نحو قبض روح مى شود؟ فرمود بلى، حاكمى كه جور كند و كسى كه مال يتيم را به ظلم و ستم بخورد و كسى كه شهادت دروغ دهد.. (سفينه البحار جلد 2 ص 731)
عقبه دوم عديله عند الموت است:
يعنى عدول كردن(بازگشت از رای و عقده از حق به باطل) در وقت مردن و آن چنانست كه شيطان نزد محتضر(کسی که در حال مرگ است) حاضر شود و او را وسوسه كند و به شك اندازد تا او را از ايمان بيرون برد و از اين جهت است كه در دعاها استعاذه(پناه بردن به خدا) از آن شده و جناب فخر المحققين ، رحمة الله فرموده كه هر كس بخواهد از آن سالم بماند استحضار(به خود باز آمدن) كند ادله ايمان و اصول خمسه را با دلایل قطعی و صفاى خاطر و آنرا بسپرد به حق تعالى كه در وقت حضور موت به او رد فرمايد به اين طريق بعد از ذكر عقايد حقه بگويد:
«اللهم يا ارحم الراحمين انى قد اءودعتك يقينى هذا و ثبات دينى و اءنت خير مستودع و قد اءمرتنا بحفظ الودايع فرده على وقت حضور موتى »
پیامبر(ص): مرگ دسته گل خوشبوى مؤمن است
مرحله دوم قبر:
يكى از منازل هولناك سفر آخرت ، قبر است كه در هر روز مى گويد « اءنا بيت الغربة ، اءنا بيت الوحشة ، اءنا بيت الدود»
منم خانه غربت ، منم خانه وحشت ، منم خانه كِرم..
عقبه اول وحشت قبر است:
مجلسى در شرح آن فرمود: هر چند روح از بدن مفارقت كرده است و روح ِ حيوانى مرده است اما نفس ناطقه زنده است و تعلق او از بدن كاملا زايل نشده است ،« و خوف ضغطه قبر و سؤ ال منكر و نكير و رومان فتّان قبور» و عذاب برزخ هست تا آنكه براى ديگران عبرت باشد و بينديشد كه چنين حادثه اى در پيش دارند..
* روايت شده از براء بن عازب كه ما در خدمت حضرت رسول صلى الله عليه و آله بوديم كه نظرش به جماعتى افتاد كه در محلى جمع گشته بودند. پرسيد براى چه مردم اجتماع كرده اند؟ گفتند براى كندن قبر جمع شده اند. براء گفت : چون حضرت اسم قبر را شنيد در رفتن به سوى آن شتاب كرد تا خود را به قبر رسانيد پس كنار قبر به زانو نشست من به طرف ديگر مقابل روى آن حضرت رفتم تا ببينم چه كار مى كند، ديدم بشدت گريست آنگاه رو به ما كرد و فرمود: اخوانى لمثل هذا فاءعدوا.. يعنى اى برادران ما، براى خود چنين جائى تهيه كنيد و آماده شويد..
* نماز: براى برطرف كردن وحشت قبر از ميت مستحب است نمازگزار دو ركعت نماز گزارد در ركعت اول حمد و آية الكرسى و در ركعت دوم حمد و ده مرتبه انا انزلناه را بخواند و چون سلام دهد بگويد: اللهم صل على محمد و آل محمد و ابعث ثوابها الى قبر فلان به جان فلان ، نام ميت را بگويد.
عقبه ی دوم فشار قبر:
و آن عقبه اى است بسيار دشوار كه تصورش دنيا را بر انسان تنگ مى كند. روايت شده است از حضرت صادق (ع): «بدان كه عمده عذاب قبر از بى توجهى به نجاسات و سخن چينى و غيبت و دور شدن مرد از خانواده خود است..
* شایع ترین عوامل عذاب قبر: سخن چيني- عدم پرهيز از ادرار – سوء خُلق نسبت به خانواده – تباه نمودن نعمت ها – خواندن نماز بدون وضو – ياري نکردن مظلوم و ضعيف در برابر ظلم
* چيزهايى كه باعث نجات از فشار قبر است:
اول : از حضرت اميرالمؤ منين (ع) روايت شده كه هر كه در هر جمعه سوره نساء بخواند از فشار قبر ايمن مى شود
دوم : روايت شده كه هر كه به خواندن سوره زخرف ادامه دهد حق تعالى او را در قبرش از جانوران زمين و از فشار قبر ايمن گرداند
سوم : از حضرت صادق (ع) منقول است كه هر كه بميرد ما بين زوال روز پنج شنبه تا زوال روز جمعه حق تعالى او را از فشار قبر پناه دهد
چهارم : از حضرت امام رضا (ع) منقول است كه فرمود بر شما باد به نماز شب ، نيست بنده اى كه آخر شب برخيزد و بجا آورد هشت ركعت نماز شب و دو ركعت نماز شفع و يك ركعت وتر و در قنوت وتر هفتاد مرتبه استغفار كند تا آنكه او را از عذاب جهنم و قبر پناه داده شود و عمرش طولانى و زندگيش وسيع گردد
پنجم : از حضرت رسول صلى الله عليه و آله مرويست : هر كه (الهيكم التكاثر) را در وقت خواب بخواند، از عذاب قبر نگه داشته شود.
ششم : آنكه در هر روزى ده مرتبه (اعددت لكل هول لا اله الا الله ) تا آخر بخواند، از عذاب قبر نگه داشته شود
و…
عقبه سوم
سؤال منكر و نكير است در قبر:
و روايت شده كه آن دو ملك به هيئت هولناك بيايند، صداى ايشان مثل رعد غرنده و چشمهايشان مثل برق خيره كننده باشد؛
سؤ ال كنند كه پروردگارت كيست ؟ و پيغمبرت كيست ؟ و دينت چيست؟ و نيز سؤ ال كنند از ولى و امام او، پس در آن حال چون جواب دادن بر ميت سخت و محتاج است به كمك ، لاجرم براى مرده دو جا تلقين ذكر كرده اند: يكى وقتى كه او را در قبر مى گذارند و بهتر آنست كه ، به دست راست ، دوش راست ، و به دست چپ ، دوش چپ او را بگيرند و حركت دهند و تلقين كنند. و ديگر وقتى كه او را دفن كردند، مستحب است كه ولى ميت يعنى نزديكترين خويشان او بعد از آنكه مردم از سر قبر او برگردند نزد سر ميت بنشيند و با صداى بلند او را تلقين كند و بهتر است كه دو كف دست را روى قبر گذارد و دهان را نزديك قبر برد، و اگر ديگرى را نائب كند نيز خوب است ؛ و وارد شده است كه چون اين تلقين را كند منكر به نكير مى گويد: بيا برويم تلقين حجتش كردند احتياج به پرسيدن نيست پس برمى گردند و سؤال نمى كنند (دوستى دنيا يك بيمارى بزرگى است كه همه بيماريهاى آدم از شاخ وبرگ اوست ويادآورى از مرگ، داروى آن بيمار است)
* چند روایت از کتاب غرر الحکم و درر الکلم حضرت علی درباره نزدیکی مرگ و اهمیت توجه به آن:
–مرگ از سایه شما به شما نزدیک تر و از خودتان به شما فرمانرواتر است
–دعوت مرگ را به گوش های خود برسانید پیش ازآنکه شما را بخوانند
–به راستی که پشت سر تو جوینده ای است شتابان و آن مرگ است از آن غافل مباش
-جز این نیست که شما همچون سوارانی هستید ایستاده، که نمیدانند چه زمانی به رفتن مأمور کرده اند
–در شگفتم از کسی که مرگ را فراموش کرده با این که می بیند کسی را که میمیرد
-نزدیک ترین چیزها مرگ است
-درست ترین و راست ترین چیزها مرگ است
-هنگامی که مرگ ها فرا رسند آرزوها رسوا شوند
-برترین تحفه و هدیه مومن مرگ است
* حدیث نبوی در مورد مرگ :
هدیه مومن مرگ است
قبل از آنکه مرگ به سراغ تو بیاید ، خود را برای استقبال از او آماده گردان
بسیار یاد کنید نابود سازنده لذات را (مرگ)
* حدیث امام صادق عليه السلام:
صِلَةُ الرحامِ تُزَ كّى العمالَ وَتُنمى الموالَ وَ تَدفَعُ البَلوى وَتُيَسِّرَ الحِسابَ وَتُنسِئُ فِى الجَلِ؛
صله رحم، اعمال را پاكيزه، اموال را بسيار، بلا را برطرف و حساب (قيامت) را آسان مىكند و مرگ را به تأخير مىاندازد
كافى، ج 2، ص 157، ح 33
امام على عليه السلام :
هر كه مرا دوست داشته باشد ، در هنگام مرگش مرا آن گونه كه خوشايند اوست بيابد و هركه مرا دشمن داشته باشد ، به هنگام مرگش مرا بدان گونه كه ناراحت شود بيابد .
سکرات مرگ و سختی آن
با توجه به اهمیت لحضه مرگ و انتقال انسان از یک حالت به حالت دیگر قرآن کریم این مطلب را با عنایت خاصی بیان می فرماید و به صورت نمونه چهار آیه قران لحضه مرگ را اینگونه توصیف میکند :
1- خداوند در سوره واقعه می فرماید : (فلو لا إذا بَلَغَتِ ال حُلقُومَ) چرا هنگامیکه جان به گلوگاه میرسد (توانایی باز گرداندن آن را ندارید ؟)
2- ( کَلَّا إذَا بَلَغَتِ التَّرَاقِیَ) چنین نیست که گمان میبرند ! وقتی که جان به گلوگاه برسد .
3- (وَلَو تَرَی إذِالظَّالِمُونَ فِی غَمَرَاتِ المَوتِ وَ المَلاَءِکَةُ بَا سِطُوا أیدیِهِم) اگر ستمکاران را بینی در آن هنگام که در شداءد و سختیهای مرگ فرو رفته اند و فرشتگان دستهای خود را دراز کرده اند
4- (وَ جَاءت سَکرَةُ المَوتِ بِالحَقَََّ) سکرات مرگ واقعیت و حقیقت را همراه می آورد
پیامبر(ص) می فرمایند فشار ملک الموت از ضربه صد شمشیر سخت تر است و هر انسان مومنی که میمیرد تمام رگهای بدنش بصورت جداگانه احساس درد می کنند .
مرگ برای افراد پلید گنه کار سکرات دارد:
اول گوشش کر میشود – بعد دست پایش سست میشوند – قدرت تکلم را از دست میدهد – به اطراف خود با ترس و عرق نگاه میکند – عده ای را با چهره ی نورانی می بیند – آنها به خشم به اون نگاه میکنند – بعد ملک الموت را بر بالای سرش میبیندو بعد ملک الموت با قیافه ی وحشت آور می آید در احادیثی گفته شده که ملک الموت برای فرد پاک از پدر و مادر مهربان تر برخورد میکند و حتی او را به ذکر شهادتین تلقین میکنند – روح را از پایش میکشد تا (عذاب) کمتری ببیند
سکرات مرگ چيست؟
«سَکَر» بر وزن «مَکر» در اصل به معني مسدود کردن راه آب است و لذا «سَکره ي مرگ» حالتي است شبيه به «مستي» که بر اثر فرا رسيدن مقدمات مرگ به صورت هيجان و انقلاب فوق العاده اي به انسان دست مي دهد و گاه بر عقل او چيره مي گردد و او را در اضطراب و ناآرامي شديدي فرو مي برد و اين حالت ناشي از همان انتقال انسان به جهان ديگر است و انسان که در لحظه ي مرگ تمام پيوندهاي خود را با زندگي و دنيايي که سالياني با آن مأنوس بوده قطع مي بيند وارد عالمي مي شود که تمام مواردش جديد و اسرارآميز است و حوادث بعد از مرگ را تا حدودي با چشم خود مي بيند. لذا وحشت عظيمي تمام وجود او را در بر مي گيرد و يک حالت مستي به او دست مي دهد در حالي که مست نمي باشد، و اين همان سکرات مرگ است.
مرگ درو کننده ی آرزوست..
* چيزهائى كه سبب آسانى عذاب و سختی مرگ است
شيخ صدوق از حضرت صادق (ع) روايت كرده كه فرمود هر كه بخواهد كه حق تعالى بر او سكرات مرگ را آسان كند بايد «صله ارحام و خويشان خود كند، و به پدر و مادر خود نيكى و احسان نمايد» پس هر گاه چنين كند خداوند دشواريهاى مرگ را، بر او آسان كند.
و از چيزهائى كه براى محتضر(فرد در حال موت) سودمند است خواندن سوره يس ، و الصافات و كلمات فرج است..
* از حضرت صادق (ع) روايت شده كه هرکس يك روز از آخر ماه رجب روزه بگيرد، حق تعالى او را ايمن گرداند از شدت سكرات مرگ و از ترس بعد از مرگ و از عذاب قبر ايمن گرداند و بدان كه از براى روزه گرفتن بيست و چهار روز از رجب ثواب زيادى رسيده ؛ از جمله آنكه ، ملك الموت به صورت جوانى با لباس خوب با قدحى از شراب بهشت ، وقت قبض روح و حاضر مى شود، و آن شراب را به او بدهد تا سكرات مرگ بر او آسان شود.
