معرفی استان تهران –
استان تهران به مرکزیت شهر تهران، با وسعتی حدود ۱۲٬۹۸۱ کیلومتر مربّع بین ۳۴ تا ۳۶٫۵ درجه عرض شمالی و ۵۰ تا ۵۳ درجه طول شرقی واقع شدهاست. این استان از شمال به استان مازندران، از جنوب به استان قم، از جنوب غربی به استان مرکزی، از غرب به استان البرز و از شرق به استان سمنان محدود است. جمعیت این استان در سال ۱۳۹۲، ۱۲٬۴۲۵٬۰۰۰ نفر بودهاست.
مرکز این استان شهر تهران است. شهر تهران پایتخت کشور ایران نیز به شمار می رود.
تقسیمات کشوری
استان تهران دارای شانزده شهرستان است که عبارتند از:
شهرستان دماوند
شهرستان اسلامشهر
شهرستان فیروزکوه
شهرستان پردیس
شهرستان ری
شهرستان رباط کریم
شهرستان شمیرانات
شهرستان تهران
شهرستان ورامین
شهرستان پاکدشت
شهرستان پیشوا
شهرستان شهریار
شهرستان ملارد
شهرستان قدس
شهرستان بهارستان
شهرستان قرچک
استان تهران با بیش از ۱۲ میلیون نفر جمعیت، ۱۷/۵ درصد جمعیت کل کشور را در خود جای دادهاست. از این میزان ۱۲، ۲۵۲ هزار نفر در مناطق شهری و ۱، ۱۶۱ هزار نفر در مناطق روستایی آن ساکن هستند. ۶۳/۶درصد از جمعیت شهری استان تهران در شهر تهران و مابقی در ۴۴ شهر دیگر استان ساکن هستند. رشد جمعیت شهر تهران ۴/۱ درصد است که در مقایسه با دهه قبل اندکی افزایش یافتهاست. میان شهرهای استان تهران، شهریار با ۱۶/۸ درصد رشد سالیانه، در مقام اول رشد قرار دارد و کمالشهر با ۱۱/۴ درصد، ملارد با ۱۰ درصد و پاکدشت با ۹/۹ درصد و صفادشت با ۸/۸ درصد رشد سالانه در مقامهای بعدی قرار دارند. در طول دهه ۱۳۸۵-۱۳۷۵ ده شهر به شهرهای استان تهران اضافه شدهاند که بزرگترین آنها شهرهای اندیشه، صالحآباد و باغستان و نصیرآباد با ۷۵ هزار، ۵۴ هزار، ۵۲ هزار، ۲۳ هزار نفر و کوچکترین آنها شهر ارجمند با ۱۷۰۰ نفر بودهاست. استان تهران امروزه دارای ۱۶ شهرستان، ۴۵ شهر و ۷۸ دهستان است.
جغرافیای استان تهران
پستی و بلندی
استان تهران در دامنه جنوبی البرز مرکزی قرار دارد. ناهمواریهای این استان به سه دسته تقسیم میشوند:
رشته کوههای البرز در شمال تهران
بخشهای مرکزی و کوهپایههای جنوبی البرز
دشتهای استان تهران
۱. رشته کوه البرز
بخش شمالی
رشته کوه البرز به ۳ قسمت شرقی، مرکزی و غربی تقسیم میشود. استان تهران در بخش مرکزی این رشته کوه جای دارد. بخش مرکزی رشته کوه البرز به ۳ قسمت شمالی، میانی و جنوبی تقسیم میگردد. بخش محدودی از این ارتفاعات در استان تهران و مابقی در استان مازندران میباشد.
بخش میانی
این ارتفاعات شمالی حد شمالی استان تهران را تشکیل میدهد. در شمال غربی آن کوههای استان البرز و در شمال شرقی آن ارتفاعات فیروزکوه قرار دارد.
بخش جنوبی
سومین بخش از البرز مرکزی است که رودهای کرج و جاجرود آن را قطع کرده است. از کوههای مهم این قسمت میتوان به لواسانات و شمیرانات را نام برد.
۲. بخش مرکزی
بخشهای مرکزی و کوهپایههای جنوبی البرز که زمینهای این ناحیه به علت داشتن شیب ملایم و خاکهای آبرفتی برای کشاورزی مناسب است.
۳. دشتها
دشتهای استان تهران با شیب ملایم از شمال غربی به جنوب شرقی کشیده شدهاند. این دشتها به دلیل هموار بودن شرایط خوبی را برای فعالیتهای انسانی مانند زراعت و ساختن کارخانجات، فراهم آوردهاند.
آب و هوا
سه عامل در آب و هوای استان تهران تاثیرگذار هستند:
رشته کوه البرز در شمال تهران
وزش بادهای بارانزای غربی
دشت کویر در جنوب استان
پوشش گیاهی استان تهران
جنگل های طبیعی: در نقاط مختلف استان این گونه جنگلها پراکنده اند؛ در دامنه های جنوبی البرز، ارتفاعات تهران گونه های گیاهی مانند بادام کوهی، پسته، انجیر و زرشک به چشم میخورد.
جنگل های دست کاشت: طی سالهای اخیر، فضاها و پار کهای جنگلی جدید در استان تهران به وجود آمده است. بزر گترین آن ها عبار ت اند از پارک چیتگر در غرب استان و پارک جنگلی لویزان در شمال شرق آن. در سطح استان چندین پارک جنگلی دیگراز جمله سوهانک، وردآورد، سرخ هحصار و توسکا وجود دارد. درختان این پارک ها عمدتاً کاج، اقاقیا و زبان گنجشک هستند.
مراتع
در مناطق شمالی استان، بارش بیش از ٣٠٠ میلی متر در سال، دمای کافی، خاک مساعد و ویژگی های خاص توپوگرافی پوشش گیاهی مناسبی را به صورت مراتع بهاری و تابستانی در کوه و دشت برای دامپروران محلی و عشایری به وجود می آورد. گونه های گیاهی عمده در این مناطق عبارت اند از بنه، گز، خاکشیر، شیرین بیان، قیاق، گون، آویشن، خزه و کنگر.
جدایی شهرستان کرج و تشکیل استان البرز
در جلسهٔ هیئت دولت در تاریخ ۱۲ بهمن سال ۱۳۸۸، لایحه تأسیس استان البرز تصویب و به مجلس شورای اسلامی فرستاده شد و در ادامه با تصویب نمایندگان مجلس شورای اسلامی در تاریخ ۱۳۸۹/۴/۷ شهرستانهای کرج، ساوجبلاغ به مرکزیت هشتگرد و نظرآباد از استان تهران جدا شد.
استان تهران در جنوب شرقی مرکز رشته کوههای البرز که در شمال ایران از آذربایجان تا خراسان با جهت غربی- شرقی کشیده شده، قرار دارد. رشته کوههای البرز به سه دیواره تقسیم میشود:
دیواره شمالی: ارتفاعات محدودی از این دیواره در استان تهران و بقیه آن در استان مازندران قرار دارد.
دیواره میانی: حد شمالی استان را تشکیل میدهد و بلندترین قسمت رشته کوههای البرز مرکزی است. کوه دماوند به ارتفاع ۵۶۷۱ متر در بخش لاریجان شهرستان آمل استان مازندران قرار دارد. این دیواره بزرگ کوهستانی به صورت کوههای «کندوان» و پس از آن کوههای «طالقان» در شمال غربی استان، تا محل به هم پیوستن رود «الموت» به «طالقان رود»، ادامه مییابد. در شمال شرقی نیز این دیواره با نام رشته ارتفاعات شهرستان فیروزکوه و سوادکوه تا دره رود فیروزکوه(شعبه اصلی حبلهرود) که از جنوب دامنههای شرقی آن میگذرد، ادامه مییابد. در شرق دره فیروزکوه که پس از دریافت زیرشاخه هایی حبله رود نامیده میشود، ارتفاعات «شهمیرزاد» شروع میشود.
دیواره جنوبی: سومین بخش از ارتفاعات مرکزی است که رودخانههای جاجرود و کرج آن را بریده و به سه قسمت جدا از هم تقسیم نمودهاست. این سه قسمت عبارتاند از:
کوههای لواسانات که بین درههای رود دماوند و جاجرود قرار دارند و در شمال به دره «رود لار» محدودند. دنباله این کوهها در شرق جاده آبعلی و دماوند تا دره حبله رود ادامه یافته اند.
کوههای شمیرانات که بین سرچشمههای جاجرود و کرج قرار دارند و بلندترین نقطه آنها قلههای خلنو، سرکچال و کلونبستک با ارتفاع بین ۴۲۰۰ تا ۴۳۷۵ متر است.
کوههای کهار که از غرب دره رودخانه کرج شروع شده و در جنوب طالقان رود به موازات آن ادامه دارند.
علاوه بر این سه دیوار کوهستانی، در جنوب و شرق دشت تهران کوههایی با ارتفاع کمتر وجود دارند که مهمترین آنها کوههای حسنآباد و نمک در جنوب و بیبی شهربانو و القادر در جنوب شرقی و ارتفاعات قصرفیروزه در شرق است.
آب و هوا
در نواحی مختلف استان تهران به علت موقعیت ویژه جغرافیایی، آب و هوای متفاوتی شکل گرفتهاست. سه عامل جغرافیایی در ساخت کلی اقلیم استان تهران نقش مؤثری دارند:
کویر یا دشت کویر: مناطق خشک مانند دشت قزوین، کویر قم و مناطق خشک استان سمنان که مجاور استان تهران قرار دارند، از عوامل منفی تأثیرگذار بر هوای استان تهران هستند و موجب گرما و خشکی هوا، همراه با گرد و غبار میشوند.
طبیعت استان تهران.
رشته کوههای البرز: این رشته کوهها موجب تعدیل آب و هوا میشود.
بادهای مرطوب و بارانزای غربی: این بادها نقش مؤثری در تعدیل گرمای سوزان بخش کویری دارند، ولی تأثیر آن را خنثی نمیکنند.
استان تهران را میتوان به سه بخش اقلیمی زیر تقسیم کرد:
ارتفاعات شمالی: بر دامنههای جنوبی، بلندیهای البرز مرکزی، در ارتفاعی بالای ۳۰۰۰ متر قرار گرفته و آب و هوایی مرطوب و نیمه مرطوب و سردسیر با زمستانهای بسیار سرد و طولانی دارد. بارزترین نقاط این اقلیم، دماوند، فیروزکوه، کلون بستک(در لواسانات) و توچال است.
کوهپایه: این اقلیم در ارتفاع دو تا سه هزار متری از سطح دریا قرار گرفته و دارای آب و هوایی نیمه مرطوب و سردسیر و زمستانهایی به نسبت طولانی است. آبعلی، شهرستان فیروزکوه، شهرستان دماوند، لواسانات (شامل شهر لواسان ،دهستان لواسان بزرگ ،دهستان لواسان کوچک ، منطقه حفاظت شده ورجین ، دشت لار و سد لتیان)، همچنین سد امیرکبیر و دره طالقان در این اقلیم قرار دارند.
نیمه خشک و خشک: با زمستانهای کوتاه و تابستانهای گرم، در ارتفاعات کمتر از ۲۰۰۰ متر واقع شدهاست. هر چه ارتفاع کاهش مییابد، خشکی محیط بیشتر میشود. ورامین، شهریار و جنوب شهرستان کرج در این اقلیم قرار گرفتهاند.
هوای تهران در مناطق کوهستانی دارای آب و هوای معتدل و در دشت، نیمه بیابانی است. تهران در مرز شرایط جوی بری و اقیانوسی قرار گرفته و تمایل آن به موقعیت بری بیشتر از وضعیت اقیانوسی است.
منابع آب
وجود رودخانههای همیشگی مانند رودخانه کرج، رودخانه جاجرود، رود لار، حبله رود، رود شور یا ابهررود و طالقانرود موجب شده تا استان تهران از لحاظ منابع آب کمبودی نداشته باشد. بیشترین رودخانههای استان از کوههای البرز سرچشمه میگیرند. در استان تهران قناتهای زیادی وجود داشته که در گذشته نه چندان دور در تأمین آب مورد نیاز مناطق شهری و روستایی سهم بسزایی داشتهاند. ولی امروزه با استفاده از امکانات آب لولهکشی که از سدهایی چون سد امیرکبیر، لتیان و رود لار تأمین میشود، آب قناتها و چشمهها فقط برای کشاورزی و آبیاری مصرف میشود و فقط بعضی چشمهها، به ویژه چشمههای آب معدنی که بیشتر در شمال شرقی استان متمرکزند، اهمیت سابق خود را حفظ کردهاند. مهمترین این چشمهها عبارتاند از: چشمه اعلا دماوند، چشمه قلعه دختر، چشمه آب علی هراز، چشمه وله در گچسر، چشمه شاه دشت کرج، چشمه علی در شهرری، چشمه تیزآب، چشمه گله گیله و….
مردم شناسی
نظرسنجی سال ۱۳۸۹
طی پژوهشی که شرکت پژوهشگران خبره پارس به سفارش شورای فرهنگ عمومی در سال ۸۹ انجام داد و براساس یک بررسی میدانی و یک جامعه آماری از میان ساکنان ۲۸۸ شهر و حدود ۱۴۰۰ روستای سراسر کشور، درصد اقوامی که در این نظر سنجی نمونه گیری شد در استان تهران به قرار زیر بود: ۵۸٫۹ فارس (۵۹٫۶% مرد، ۵۸٫۲% زن)، ۳۰٫۳ ترک (۲۸٫۳% مرد، %۳۲٫۴ زن)، ۱٫۸ کرد (۲٫۷% مرد، ۱% زن)، ۰٫۱ بلوچ (۰٫۲% مرد)، ۲٫۱ لر (۲٫۱% مرد، ۲٫۱% زن) و ۵٫۵ از اقوام شمال ایران شامل گیلک و تالشی و مازنی و ترکمن (۵٫۶% مرد، ۵٫۶% زن) و ۱٫۲ سایر بودند.[۵]