نقش گیاهان آکواریومی چیست ” عده زيادي از آکواريوم دارهاي مبتدي گمان مي کنند که گياهان فقط به دليل زيبايي اي که دارند در داخل آکواريوم قرار مي گيرند .بنابراين در کشورهايي مثل ايران که تهيه گياهان مناسب مخصوص داخل آکواريوم تا حدودي مشکل است ، براي اين منظور به گياهان مصنوعي روِي آورده مي شود .عده اي ديگر نيز نه تنها نقش گياهان را توليد اکسيژن مي دانند ، بلکه در صورت فقدان آنها سعي مي کنند از طريق تهوِيه بيشتر ، کمبود آنرا جبران نمايند .تجربه و تحقيق نشان داده است که اثر گياهان در داخل آکواريوم به مراتب مهمتر از حد تصور فوق بوده و گياهان از اين نظر داراي اهميت وِيژه اي مي باشند .اين اثرات به ترتيب اهميت عبارتند از :
1- جذب مواد سمي
جذب تمام يا قسمت عمده اي از مواد دفعي و سمي که حاصل متابوليسم و فعل و انفعالات حياتي ماهي است توسط گياهان انجام مي گيرد .مهمترين اين مواد ترکيبات ازته مانند آمونيوم است که در واقع ترکيبي از ادرار ماهي مي باشد .آمونيوم از ترکيبات سمي خطرناک است که به طور دائم توسط ماهي توليد و به آب اضافه مي شود و حتما بايد از محيط زيست آن بطور مرتب جدا گردد .هيچ نوع فيلترِي بجز گياهان و باکتريهاي نيتروزوموناس نمي توانند اين مواد را از حالت سمي به ترکيب غير سمي تبديل نمايند .
اين مواد نه تنها جذب گياهان مي شوند ، بلکه مشابه کود شيميايِي باعث افزايش رشد و نمو آنها نيز مي گردند .
2- جذب گاز کربنيک حاصل از بازدم ماهي ها و ساير آبزيان داخل آکواريوم
گياهان در مقابل نور ، گاز کربنيک حاصل از بازدم ماهي ها و ساير آبزيان داخل آکواريوم را به طور مرتب جذب کرده و تبديل به ماده مي نمايند .اگر چه پمپ هوا و تهوِيه آب نيز همين کار را انجام مي دهند ، اما با وجود اين گياهان داخل آکواريوم در اين مورد اثر خاصي دارند .اگر تراکم گياهان داخل آکواريوم متعادل باشد ، درهنگام شب که گياهان نيز خود توليد گاز کربنيک مي کنند ، تهويه معمولي آب براي از بين بردن گاز کربنيک حاصله کفايت مي کند .
3- توليد اکسيژن
اگر چه توليد اکسيژن در داخل آکواريوم واجد اهميت زياد است ، اما با وجود اين با توجه به اينکه ازطريق تهوِيه به بهترين وجه بخصوص درهنگام شب مي توان اکسيژن مورد نيازراتامين نمود ،اهميت توليد آن به وسيله گياهان بعداز جذب مواد سمي و گاز کربنيک بسيار حائز توجه است.
4- زيبايي و طراوت داخل آکواريوم
5- کنترل ميزان نفوذ به داخل آکواريوم
گياهان داخل آکواريوم مي توانند به بهترين وجه ميزان نفوذ نور مستقيم و حتي غير مستقيم را بداخل آکواريوم کنترل نمايند .بديهي است ماهي ها نيز با توجه به نيازِي که به تابش ميزان مشخصي از نور دارند مي توانند نقطه مورد نظر خود را در آکواريومي که داراي گياهان آبزي مي باشدپيدا نمايند .اگر اهميت وجود گياهان را در داخل آکواريوم از ديد ماهي ها نگاه کنيم ، بدون شک اثر کنترل نور توسط گياهان براِي آنها به مراتب مهمتر از اثر زيبايي آنها براي صاحب آکواريوم و حتي خودشان مي باشد .
6- محل تخم ريزي و يا لانه گذاري
گياهان طبيعي اثر بسيار مهمي در تخمريزي اکثر انواع ماهي ها دارند .بيشتر ماهي ها تخمهاي خود را بر روِي شاخ و برگ گياهان و يا در زير برگها مي ريزند .گياهان همچنين اثر مهمي در لانه سازي برخي از ماهي ها هنگام تخم ريزي دارند .براي مثال انواع گورامي ها که براي تخمريزي خود ايجاد لانه هايي از هوا مي کنند ، براي تثبيت و اسکان لانه خود از شاخ و برگ گياهان استفاده مي نمايند .فقدان گياه در داخل آکواريوم باعث متلاشي شدن لانه آنها مي گردد .
7- پناهگاه نوزادها
نوزاد اکثر ماهي ها از گياهان آبزي به عنوان پناهگاه استفاده مي نمايند .اگر تراکم گياهان داخل آکواريوم درحد طبيعي براي نوع ماهي تکثير شده باشد نوزادها مي توانند به بهترين وجهي در داخل آنها پنهان شده و خود را از دسترس والدين و يا ساير ماهي هاي ديگر آکواريوم دور نگه دارند چون اکثر ماهي ها تخم و نوزاد خود يا ساير ماهي ها را مي خورند .
گياهان همچنين پناهگاه خوبي براي برخي از ماهي هاي بزرگ هستند که مورد حمله گاه و بيگاه ساير ماهي ها قرار مي گيرند، گاهي ممکن است ماهي هاي يک گونه مشابه وِ يا دو ماهي از گونه هاي مختلف با يكديگر جدال نمايند که اگر ماهي مورد تعرض بتواند خود را براي مدتي پنهان نمايد از دست ماهي متجاوز مصون خواهد ماند .
8- توليد غذا بطور غير مستقيم براي برخي از ماهي ها
برخي از ماهي ها علاقه خاصي به خوردن انواع آلگ ها و باکتريها دارند .آلگ ها و باکتريها به مقدار زياد بر روِي شاخ و برگ گياهان توليد مي شوند .اکثرا ماهي هايي از اين قبيل مي توان ديد که روِي شاخ و برگ گياهان را به منظور خوردن باکتريها و آلگهاي رشد يافته بر روِي آنها بازرسي مي نمايند .
مي توان نتيجه گيرِي کرد که گياهان پلاستيکي مصنوعي حتي اگر زيبا هم باشند ، نمي توانند احتياجات ماهي ها را برآورده نمايند .در هر حال از آنجا که تهيه و تامين برخي از انواع گياهان آبزي در داخل کشور مشکل است با توجه به موارد ذکر شده در اکثر مواقع بايد ترتيبي اتخاذ گردد که قسمتي از احتياجات ماهي ها از طريق ديگر تامين گردد .
نحوه کاشتن و قرار دادن گياهان در داخل آکواريوم
مثل گياهان خاکي ، گياهان ريشه دار آبزي بايد در داخل موادي که در کف آکواريوم قرار مي گيرند کاشته شوند.بهترين موادي که مي توان براي کاشتن گياهان بکار برود مخلوطي از ماسه شسته شده با سنگريزه ها مي باشد .سنگريزه اگر با ماسه مخلوط شود تهوِيه کف آکواريوم را تسهيل مي نمايد .اگر در آکواريومي گياهان فقط در ماسه و مخصوصاً ماسه هاي ريز کاشته شوند، به علت فرو رفتن دانه هاي ريز ماسه دريکديگر فضاي خالي بين آنها کم شده و تهويه در داخل آن بخوبي انجام نمي گيرد.در اين آکواريومها مواد غذايي اضافي پس از رسوب در کف آکواريوم فاسد شده و توليد لايه اي از لجن مي کند که خود باعث مسدود شدن روِي ماسه ها و عدم تهوِيه آنها مي شود .اگر اکسيژن از طريق آب وارد رسوبات کف آکواريوم نشود ، وجود مواد غذايي اضافي آنها باعث توليد برخي از مواد سمي ازجمله هيدروژن سولفوره شده که خود باعث نامساعد کردن شرايط داخلي آکواريوم مي شود .
اگر چه خاک از نظر توليد و سطح نگهداري باکتريها ارزش بيشتري از ماسه دارد، اما با وجود اين به کار بردن آن در داخل آکواريوم به هيچ وجه توصيه نمي شود ، زيرا هر قدر هم که در به کار بردن و کنترل آن سعي شود باز هم باعث گل آلود کردن آب مي شود .در برخي از آكواريومها كه هدف فقط پرورش گياهان است ميتوان فقط از خاک کف نهرها که بصورت گل تميز در آمده است استفاده کرد .خاک باغچه به هيچ وجه مناسب مصرف در آکواريوم نمي باشد .
عمق ماسه کف آکواريوم
عمق ماسه کف آکواريوم بستگي کامل به نوع گياهي دارد که در آن کاشته مي شود .در هر صورت عمق رسوبات کف بايد به اندازه اي باشد که بتوان بخوبي گياهان ريشه دار 5 تا 6 سانتيمتر را در آن کاشت .از آنجا که معمولا انواع گياهان درشت و ريز در داخل آکواريوم کاشته مي شوند لذا، بهتر است که ماسه کف آکواريوم از قسمت عقب بطرف جلو داراي شيب باشد و گياهان بزرگتر در قسمت عقب و گياهان متوسط در قسمت مياني و گياهان کوچکتر در قسمت جلويي آن کاشته شوند.در چنين وضعي ممکن است عمق ماسه در قسمت مجاور ديواره عقبي آکواريوم حدود 5 تا 6 سانتيمتر و در مجاورت ديواره جلويي آن 2 تا 3 سانتيمتر باشد .ايجاد شيب عقب به جلو در کف آکواريوم داراي دو مزيت است:يکي مواد غذايِي زائد به طور دائم از قسمت عقب آکواريوم به طرف جلو آمده لذا خارج کردن آنها با يک لوله لاستيکي کاملا آسان خواهد شد .
به منظور تسهيل بيشتر در امر تميز کردن کف آکواريوم ، مي توان شيشه اي به طول داخلي آکواريوم و عرض 2 تا 5/2 سانتيمتر را در داخل آن و به فاصله 3 سانتيمتر از ديواره جلويي جاگذاري کرده و ماسه کف را طوري ريخت که شيب کم قسمت جلويي به آن ختم شود .در چنين وضعي در قسمت جلوِي آکواريوم شياري به عرض 3 سانتيمتر و به عمق 2 تا 5/2 سانتيمتر و به طول داخلي آکواريوم براي جمع شدن مواد زائد کف وجود خواهد داشت که تميز کردن آن بسيار آسان بوده و سيفون کردن مواد زائد تغييري در وضعيت ماسه ها ايجاد نخواهد کرد .همين کار را مي توان با به کار بردن سنگريزه هاي کوچک و قرار دادن آنها بصورت کماني در قسمت جلويي آکواريوم انجام داد ولي قرادادن نوار شيشه اي بهتر است.
نحوه حمل و نقل گياهان آکواريومي
حمل و نقل گياهان از کشوري به کشور ديگر معمولا با هواپيما انجام مي شود و گياهان در شرايط مرطوب از محلي به محل ديگر فرستاده مي شوند .در آکواريومهاي خانگي بايد خريدن گياهان پس از آماده کردن آکواريوم و قبل از اضافه كردن ماهي ها به آكواريوم انجام شود .گياه خريداري شده را حتما بايد در روزنامه ها و يا پارچه مرطوب به خانه برد .اگر گياهي پنجاه درصد رطوبت خود را از دست بدهد ، در صورتي که از بين نرود ، مدتها طول خواهد کشيد تا به حالت طبيعي برگردد .اگر گياهان از آبگيرهاي داخلي گرفته شده اند بايد حمل آنها به محل مورد نظر به همان ترتيب و در روزنامه و کاغذ مرطوب انجام گيرد .در صورتيکه فاصله حمل و نقل زياد است ، بايد مرتبا روزنامه يا پارچه را مرطوب کرد تا از خشک شدن گياهان جلوگيرِي شود .در صورت امکان مي توان حمل و نقل را در داخل يک سطل آب انجام داد به شرطي که تهويه آن به طور مرتب انجام گيرد تا از خفه شدن گياه جلوگيري شود .
نحوه کاشتن گياهان در کف آکواريوم
پس از آماده شدن آکواريوم بايد ماسه ها به بهترين وجه شسته شوند .ماسه شسته شده بايد با شيب مورد نظر در داخل آکواريوم ريخته شود .اگر قرار است سنگهاي تزييني نيز در داخل آکواريوم قرار گيرند بايد آنها را پس از ريختن ماسه ، در داخل آکواريوم جاگذاري کرد .هنگام آب گيري آکواريوم بمنظور جلوگيري از بهم خوردن شيب ماسه ها و جابجا شدن آنها ، بهتر است يك بشقاب روِي آنها قرار داده و مقداري آب داخل آن ريخت ( تا پر شدن سطح ماسه ها ) .در اين موقع مي توان اقدام به کاشتن گياهان نمود .بهتر است ابتدا گياهان بزرگتر کاشته شوند .
کاشتن گياهان پر ريشه سخت تر از ساير گياهان است .
يک هفته پس از کاشتن گياهان در صورتي که هيچگونه مشکلي وجود نداشته باشد ، مي توان ماهي ها را در داخل آکواريوم ريخت .
آيا لازم است به گياهان داخل آکواريوم کود داده شود ؟
بدون شک داشتن گياهان سرسبز و جالب در داخل آکواريوم علاوه بر زيبايي ، اثر مطلوبي بر روِي ماهي ها نيز دارد .از آنجا که معمولا به گياهان داخل گلدان و گياهان باغچه انواع کود شيميايي و غيره داده مي شود ، اکثر آکواريوم دارها فکر مي کنند براي رشد و نمو و شاداب کردن گياهان داخل آکواريوم نيز بايد به آنها کود داده شود .کود دادن به گياهان آکواريوم کاري بسيار خطرناک است و بطور کلي در آکواريومهايي که تعداد ماهي و ميزان گياه داخل آن متعادل مي باشد هرگز احتياجي به دادن کود نيست ، زيرا مواد دفعي ماهي ها کليه احتياجات مورد نياز گياه را تامين مي نمايند .اگر در آکواريومي که گياهان آن شاداب و سرحال هستند ، ماهي ها بيرون آورده شوند ، به زودي گياهان نيز حالت پژمردگي بخود خواهند گرفت .دليل اصلي آن عدم تامين برخي مواد غذايي لازم براي آنهاست که در شرايط معمولي توسط ماهي ها توليد مي شوند .اگر ماهي ها مجددا” به آکواريوم برگردانده شوند ، گياهان نيز بزودي بحالت اول خود برمي گردند .
اگر ميزان تراکم ماهي در مقايسه با تراکم گياه نامتعادل و در نتيجه گياهان احتياج به کود داشته باشند ، بهترين کود ، محلول کود خشک شده و يو وي شده گوسفند است که بايد با يک قطره چکان بلند و يا با لوله به آرامي در داخل ماسه و در مجاورت ريشه گياهان به ميزاني که باعث تخريب آب آکواريوم نگردد، ريخته شود .
اخيرا” کود شيميايي مخصوص گياهان آکواريومي به صورت کپسول ساخته شده است که مصرف آنها صد در صد مورد تاييد نمي باشد .
البته روش دیگری برای تسریع در رشد گیاهان آکواریوم خصوصا” مخازنی که صرفا” جهت تکثیر گیاه راه اندازی می شوند وجود دارد که آن استفاده از راکتور کربن است . ( در خصوص نحوه تهیه و ساخت و عملکرد آن مطلب مفصل و کاملی بزودی در صفحه نخست وبلاگ ارائه خواهد شد ) .
اخيرا سیني هاي کوچک پلاستيکي يا سفالي به ابعاد 7×12 و عمق 5 سانتيمتر درست شده است که مي توان خارج از آکواريوم ابتدا گياهان را در داخل آنها کاشت و سپس به تعداد مورد نياز از آنها در داخل آکواريوم قرار داد .کف آکواريوم در اين نوع کاشت گياهان مي تواند کاملا لخت بوده و يا ماسه داشته باشد .در صورت داشتن ماسه ، سيني هاي محتوِي گياهان را بايد در داخل ماسه جاگذاري نمود .اين روش براي تميز کردن آکواريوم و صيد ماهي بسيار خوب مي باشد .در اين روش مي توان ابتدا سيني گياهان را از آب خارج کرده و سپس اقدام به صيد ماهي نمود.
محل کاشتن گياه در آکواريوم
همانطور که قبلا ذکر شد در يک آکواريوم که سطح آن به صورت مستطيل است ، پس از ريختن ماسه با شيبي از عقب به جلو بايد گياهان بزرگتر در قسمت عقب و گياهان کوچکتر در قسمت جلوِي آکواريوم کاشته شوند .در چنين وضعي گياهان بزرگتر جلوِي تابش نور به گياهان کوچکتر را نخواهند گرفت .
آنچه که مهم است اينست که هنگام کاشتن گياهان بايد بفکر جاي خوب و محل شنا براي ماهي ها بود .بهترين روش بمنظور تامين فضاي کافي براِي حرکت ماهي ها اينست که سعي شود در قسمت جلوِي آکواريوم چيزي کاشته نشود .ولي بهتر است همواره قسمت جلوِي آکواريوم به صورت نيم دايره و با توجه به وسعت آن تا حدوِدي خالي بماند .
PH مناسب براي رشد و نمو گياهان
به طور کلي PH مناسب براي رشد و نمو گياهان بين 7 تا 5/7 مي باشد .بعضي گياهان در آبهاي خنثي يا آبهاي کمي قليايي رشد و نمو بهتري خواهند داشت .براي بيشتر ماهي ها نيز همين حد PH مناسب است .
ضد عفوني کردن گياهان داخل آکواريوم
رشد و نمو بيش از حد خزه ها ممکن است گاهي شفافيت آب آکواريوم را از بين برده و ظاهر آنها را ناخوشايند سازد .در اينگونه موارد مي توان از پر منگنات پتاسيم براي ضد عفوني کردن آنها استفاده نمود .براي اين منظور بايد ابتدا ماهي هاي داخل آکواريوم را بيرون آورد و به ازاي هر ليتر آب آکواريوم 15 ميليگرم پر منگنات پتاسيم که قبلا به صورت محلول در آمده است به آب اضافه کرد .بعد از دو ساعت بايد آب محتوِي پر منگنات تخليه و به جاي آن آب تميز به آکواريوم اضافه شود .هنگام تخليه اگر مقداري آب محتوِي پر منگنات در کف آکواريوم باقي ماند، اشکالي نخواهد داشت .
گزينش گياهان
همواره بايد از گياهان جوانتر و شادابتر براي کاشتن در آکواريوم استفاده نمود زيرا گياهان جوانتر به مراتب بهتر از گياهان مسن مي توانند خود را با شرايط جديد آکواريوم سازش دهند .
انواع گياهان آکواريومي
به طور کلي گياهان آکواريومي بايد داراي خصوصياتي مانند کوچک بودن نسبي ، رشد نسبي ، زيبايي و مقاومت در برابر تغيِيرا ت داخل آکواريوم باشند .هر گياهي که واجد اين خصوصيات باشد براي مصرف در داخل آکواريوم مناسب است .از آنجا که وارد کردن و حمل و نقل گياهان گاهي توام با مشکلات است بايد از انواع گياهان آبزي موجود در آبگيرها بخصوص مرداب بندر انزلي و گياهاني که احتمالا” در آبگيرهاي جنوبي کشور يافت مي شود استفاده کرد .اکثرا به علت گرمتر بودن آب آکواريوم ، در مقايسه با محيط زيست طبيعي ، اين گياهان را ممکن است نتوان بخوبي نگهداري کرد .اگر چه در حال حاضر انواع زيادي از گياهان براي نگهداري در آکواريوم ها شناخته شده اند ،اما 5 جنس از آنها از نظر مصرف بر انواع ديگر برتري يافته اند که عبارتند از :
واليزنر Vallisneria
ساژيتار Sagittaria
کابومبا ، آناکاريس و مير يوفيلوم که دو جنس اول آنها علف مانند و 3 جنس ديگر داراي ساقه هاي رونده بوده و برگهايي به آنها متصل مي باشند .
هريک از اين گياهان داراي مصرفي خاص بوده ، همه آنها به آساني به دست مي آيند و تکثيرشان آسان است .بيشتر گياهاني را که در آکواريوم فروشيها مي توان به دست آورد جزء اين جنسها مي باشند .
