مقدمه
وزارت بهداشت، درمان و اموزش پزشکی به عنوان متولی سلامت مردم، همواره در تلاش است تا با شناخت دقیق نیازها و مخاطرات سلامت افراد و جوامع و بهره گیری از شیوه های نوین و علمی سیاست گذاری و تصمیم سازی، موثرترین راهکارها را در راستای تحقق اهداف سلامت به کار گیرد . اطمینان از ارائه خدمات کیفی و ایمن ، به عنوان یکی از کارکردهای اصلی نظام سلامت، از اهمیت و اولویت خاصی برخوردار است و طبعا سیاست گذاری، برنامه ریزی، اجرا و کنترل مناسب در این زمینه ، دقت نظر و تامل ویژه ای می طلبد . در این راستا ، معاونت درمان وزارت متنوع، طی دو دهه ی اخیر با بهره گیری از دستورالعمل ارزشیابی بیمارستانها کشور، در جهت ساماندهی این حوزه گام های موثری برداشته و اکنون با توجه به تغییرات و پیشرفت های چشمگیری در حوزه ی مدیریت خدمات سلامت و شواهد علمی فراوانی که نشانگر اهمیت پرداختن به ایمنی بیمار و ارتقای کیفیت خدمات سلامت و شواهد علمی فراوانی که نشانگر اهمیت پرداختن به ایمنی بیمار و ارتقای کیفیت خدمات بیمار محور است، بازنگری این دستورالعمل، ضرورتی تردیدناپذیر به شمار می رود .
مدل اعتبار بخشی به عنوان یکی از معتبرترین مدل های ارزیابی مبتنی بر کیفیت و ایمنی با برخورداری از مقبولیت جهانی روزافزون در بخش سلامت، هماهنگ با سایر اولویتهای وزارت متبوع همچون حاکمیت بالینی ، ایمنی بیمار و منشور حقوق بیمار، همگام با استانداردهای اعتبار بخشی اموزشی و توجه به زیرساختهای پژوهشی به ویژه در زمینه رعایت ایمنی و حقوق بیمار و ارتقای کیفیت خدمات ، راهی نو جهت کسب اطمینان از عملکرد مناسب سازمانهای ارائه دهنده ی خدمات سلامت را فراسوی دست اندرکاران این حوزه قرار داده است و از این رو ، اجرای ان برای تمام بیمارستانهای کشور الزامی است .
طی سالهای اخیر، متولیان نظام سلامت در کشورهای مختلف جهان به منظور افزایش کیفیت و ایمنی خدمات درمانی و مدیریت بهینه انها روشهای متعددی را به کار گرفته اند که در یک نگاه کلی می توان انها را در دو گروه اصلی مورد بررسی قرار داد:
مدلهایی که با ارزیابی خارج سازمانی مبتنی بر کیفیت، تعهد سازمان را به ارتقای کیفیت افزایش می دهند.
شیوه هایی که به مدیریت کیفیت در سازمان کمک می کنند.
در این میان، اعتبار بخشی از گروه اول و حاکمیت بالینی از گروه دوم، از جایگاه ویژه ای در بخش سلامت برخوردار هستند ؛چرا که توسط صاحب نظران عرصه ی سلامت و بر اساس نیازهای خاص این بخش طراحی شده اند و از اینرو به مقوله ایمنی و بیمار محوری در کنار ارتقای کیفیت خدمات توجه ویژه ای داشته و هر دو بر تعهد سازمان به اجرای استانداردهای عالی خدمت تاکید می نمایند. از این رو، این معاونت با بهره گیری هم زمان و هماهنگ هر دو مدل مذکور سعی دارد تا از یک سو، بر توانمندی سازمانها جهت ارائه خدمات ایمن، کیفی، مبتنی بر شواهد علمی روز و شرایط بومی کشور ، بیفزاید و از سوی دیگر با ارزیابی خارج سازمانی انان بر اساس استانداردهای شفاف و همسو، بر تعهد و پاسخگویی سازمان های مذکور تاکید نماید. برنامه ی موجود، تحولی عظیم در مدیریت خدمات سلامت کشور است که پیوند مدیریت ارشد با ارائه ی خدمات موثر پزشکی را فراهم می نماید و نوعی ژرف اندیشی در زمینه ی مدیریت بیمارستانی و کیفیت و ایمنی خدمات مراقبتی به شمار می رود.
برنامه ی اعتبار بخشی مراکز بهداشتی درمانی، در اولین گام، استاندارد های به روز، برگرفته از اخرین منابع قابل استفاده در کشورهای پیشرفته در حال توسعه و منطبق با شرایط بومی ، معیارهای مذهبی، فرهنگی، اقتصادی و در چارچوب قوانین کشوری را با عنوان استانداردهای اعتبار بخشی بیمارستان در ایران در اختیار متولیان امر قرارداده و امید است که در مراحل اتی با گسترش این برنامه به تمامی مراکز ارائه دهنده ی خدمات سلامت بستری و سرپایی ، گامی اساسی در جهت کسب اطمینان از ارائه خدمات کیفی و ایمن و تقویت پاسخگویی در نظام سلامت بردارد .
دفتر نظارت و اعتبار بخشی امور درمان وزارت بهداشت ، درمان و اموزش پزشکی در راستای عمل به ماموریت اصلی خود که اعمال نظارت و کنترل جهت اطمینان از ارائه خدمات مراقبتی کیفی، ایمن و مبتنی بر شواهد علمی روز است. ضمن سیاستگذاری در راستای اهداف عالیه نظام سلامت ، جایگزینی مدل اعتباربخشی را به جای ارزشیابی مراکز درمانی کشور، از سه سال پیش در دستور کار خود قرار داده است. اعتبار بخشی به منظور ایجاد اعتماد عمومی از وجود و اجرای فرایندهای مبتنی بر استاندارد و در نظر گرفتن پیامدهای سلامت، به عنوان یک ابزار سیستماتیک و هدفمند، جهت تامین ایمنی بیمار، همراهان و کارکنان و بهبود مستمر کیفیت تمام خدمات قابل ارائه در یمارستا، مدیران و رهبران نظام سلامت را در عمل به وظایف خطیر خود در حوزه ی مراقبتی یاری می نمایند . روند تدوین استانداردهای اعتباربخشی با مرور متون مرتبط اغاز و با تهیه پیشنویس استانداردهای ملی، اخذ دیدگاههای کارشناسان و صاحبنظران بالینی و غیر بالینی این حوزه و اجرای ازمایشی در بیمارستان ها ادامه یافت و با تهیه ی نسخه نهایی استانداردها با در نظر گرفتن بازخورد اجرای استانداردها در بیمارستانها و بهره گیری از مشارکت صاحبنظران ، معاونت ها و دفاتر مرتبط وزارت و بیمارستان ها پایان پذیرفت .
اعتبار بخشی چیست؟
فرایندی است که در ان یک گروه یا سازمان اعتبار سنجی، از طریق ارزیابی به یک بیمارستان، شهرت، اعتبار و رسمیت را به منظور توانایی انجام خدمات خاصی به صورت استاندارد اعطا می کند. اعتبارسنجی از طریق ارزیابی کیفیت فرایندهای سازمانی و عملکرد ان بر طبق استانداردهای مکتوب ، مصوب و منطبق با استانداردها ، به وسیله افراد مجرب و متخصص انجام می شود .
گروه اعتبار بخشی ، با استفاده از اسیتانداردهای مرتبط ، بیمارستان را مورد ارزیابی قرار می دهند و پس از تجزیه و تحلیل یافته ها، درجه انطباق و پیروی از استانداردها به ان سازمان اعلام می شود .
اعتبار بخشی بیمارستان به عنوان یک فراین خود ارزیابی و ارزیابی بیرونی که توسط سازمان های مراقبت بهداشتی برای ارزیابی صحیح سطح عملکردشان در ارتباط با استانداردهای تدوین شده و پیاده سازی روش هایی برای بهبود مستمر تعریف شده است .
اعتبار بخشی لزوما تنظیم یکسری استاندارد نیست؛ ابعاد تحلیلی، توصیه ای و خودارتقایی برای این فرایند وجود دارد. مباحث موازی پیرامون پزشکی مبتنی بر شواهد، تضمین کیفیت و حقوق پزشکی وجود دارد و کاهش خطاهای پزشکی وظیفه ای کلیدی از فرایند اعتبار بخشی است .
بنابراین اعتبار بخشی بیمارستان یکی از اجراء حفظ ایمنی بیمار است .
بطور کلی دونوع از اعتبار بخشی بیمارستان وجود دارد:
اعتبار بخشی بیمارستان و مراقبتهای بهداشتی که در سطح ملی رخ می دهد.
اعتبار بخشی مراقبتهای بهداشتی بین المللی
اعتبار سنجی با یک ارزیابی درونی با خود ارزیابی از سازمان( بیمارستان) شروع می شود؛ بعد از ان ارزیابی خارجی به وسیله یک تیم از افراد و گروههای مختلف حرفه های پزشکی با تخصص های مختلف که در کلیه خدمات سازمان را پوشش می دهند انجام می گیرد .
ارزیابی شامل بررسی کلیه سیستم های بیمارستان به منظور اصلاح مستمر کیفیت خدمات بالینی، ساختار، فرایندها ، نتایج و عملکرد سازمانی می باشد .
اعتبار بخشی بررسی سیستماتیک خدمات بهداشتی و درمانی با توجه به مجموعه ای از استانداردهای ساختاری و فرایندی است که منجر به پیامدهای مطلوب برای بیمار بر اساس کیفیت و اینی خدمات می گردد.
مهمترین برنامه اموزشی مورد نیاز در استقرار استانداردهای اعتبار بخشی شامل:
مستند سازی:
خط مشی ها(POLICY): رهنمود کلی برای نجام امور است که کاملا مدون و از پیش تعیین شده است که جهت تصمیم گیری و اقدام را مشخص می کند .
روش ها (PROCEDURE) : روش دقیق انجام فعالیتها را مشخص و تجویز می کنند.
سایر مستندات( شرح شغل، فرم ها،کتابچه ها،کمیته ها، چک لیست ها و …) تهیه کاردکسی با عنوان پروسیجر بوک که شامل :
اطلاعات واحد اعم از نقشه، راهنمای بخش( تعداد تخت، درصد اشغال تخت و …) اعضای شاغل( ادرس و شماره تلفن)،فعالیتهای واحد و … می باشد.
فرایندهای مرتبط به هر واحد ( درمانی، اموزشی)
لیست تجهیزات موجود در هر واحد با شناسنامه کامل
شرح وظایف تخصصی هر بخش که تمامی پرسنل جدید الورود موظف به مطالعه ان باشند.
جستجوی اینترنتی و بررسی شواهد علمی
کار تیمی
مهارت های رهبری
مهارتهای ارتباطی
ایمنی بیمار و کارکنان
رعایت حقوق بیمار
برنامه استراتژیک
برنامه عملیاتی
برنامه بهبود کیفیتو جمع اوری و تحلیل داده ها
برنامه مدیریت خطر
