لرستان هم مانند سایر ماناطق ایران دارای موسیقی فولکلوریک مخصوص خو می باشد . موسیقی فولکلوریک شامل موسیقی مردم رویتا نشین و ترانه های محلی می باشد . موسیقی لرستان هم دارای دو نوع می باشد : موسیقی با متر آزاد , موسیقی با متر معیّن در این مقاله به بررسی موسیقی لرستان می پردازیم .
موسیقی در لرستان رنگ و حالت ویژه ای دارد كه با شنیدن یك نغمه موسیقی لری خاستكاه آن در ذهن شنونده تداعی می شود. مردم لرستان هم مانند اهالی اكثر نقاط ایران دارای دو نوع موسیقی هستند:
1- موسیقی با متر آزاد
2- موسیقی با متر معیّن
موسیقی با متر آزاد چیست
موسیقی لرستان با متر آزاد شامل مقام هایی است كه كمابیش همانند آواز سنتی به اجرا در می آید. از عمده ترین مقام های معمول در لرستان چند نمونه را می توان ذكر كرد:
سواربازی: اسب و سوار كاری در بین عشایر اهمیت ویژه ای دارد. سواركار ماهر در توفیق مأموریت های ایل نقش عمده ای دارد. بنابراین خواندن اشعار و آواهایی دربارة سواركار و اهمیت دادن به توانایی های او در قالب مقام هایی بازگو می شود كه « سواركار» یكی از آنهاست. مقام سواركار بیشتر حالت های چهارگاه را به یاد می آورد.
نظامی خوانی (مقام خسرو وشیرین): مردم لرستان به داستان های باستانی ایران اهمیت فراوانی می دهند. در گذشته این داستان ها در بین مردم لربیش از امروز متداول بود و بیان می شد. « خسرو و شیرین» از مقام هایی است كه مردم از همراه با شعرهای مختلف می خوانند. این مقام به صورت گوشه ای مستقل در ردیف موسیقی سنتی ایران جای گرفته است.
شاهنامه خوانی: از مقام هایی است كه در بین مردم لرستان و لرهای بختیاری معمول است. توجه به مسائل ملی و میهنی كه عالی ترین تجلیات آن را در شاهنامه، فردوسی سراغ داریم، در بین مردم لرستان وجود دارد. بازگو كردن داستان های شاهنامه به صورت نقل و خواندن بخش هایی از حوادث در قالب مقام های شورانگیزاز معمول ترین مقام خوانی در بین مردم لر به حساب می آید.
هُوره: نوعی مقام خوانی با متر آزاد است.این شیوة مقام خوانی در كردستان نیز معمول است و چون اغلب به بیان ارزش های اعتقادی و باورهای عمده ی مردم می پردازد، احتمال ارتباط آن با آوای مذهبی (هورایی) قابل مطالعه می باشد. در هوره اشعار و واژه ها بدون قید وزن معیّن و با الحانی كشیده و به منظور تمركز ذهن شنونده اجرا می شوند. انواع هورة لری و لكی ( از طوایف لر هستند) را در مقام هایی مانند کوه چر(صدای كوتاه)، سوارچر (آوای سواركار) و « مویه» می توان شنید.
مقام های مذهبی: آواهایی هستند كه همراه با مراسم عزاداری از دست دادن عزیزی خوانده می شوند. مقام هایی مانند « سحری»، « چَمریونه» و « پاكُتلی» از معروف ترین مقام های معمول در بین مردم لرستان می باشند.
موسیقی با متر معیّن چیست
در لرستان موسیقی با متر معیّن در دو بخش موسیقی سازی و آوازی ظاهر می شود.در موسیقی سازی لرستان، نغمه هایی متداول است كه درهمراهی با رقص و پایكوبی به كار می روند. گاه نیز نوازندگان نغمه هایی را كه شنیده اند با شیوه های موسیقی بومی اجرا و عرضه می كنند و به آن رنگ و حالت لری می بخشند. از معروف ترین آهنگ های لری در همراهی با حركات رقص می توان « سه پای»، « دو پا»، « لرزانه» و « سواركاری» را نام برد.
نوع دیگری از موسیقی لری كه با متر معیّن اجرا می شود، ترانه هایی است كه رنگ عمومی ملودی های آنها كمابیش به همدیگر شباهت قابل ملاحظه ای دارند. اشعار ترانه های لری با زندگی واقعی مردم آن سامان ارتباط مستقیمی دارد. واژه های جنگ، دشمن، تفنگ، فشنگ، مهر مادر و هر آنچه كه ارزش های قومی را والاتر می سازند. در ترانه های لری شاخص بوده و نشان از وضعیت اجتماعی این مردم در گذشته ها دارد. ترانه های لری در عین حركت و جنبش داری غمی عمیق و حالتی شكوه آمیز است كه درملودی های آن متجلی می شود.
نكته ای كه لازم به یادآوری است آن است كه موسیقی های لری، لكی و بختیاری را می توانیم از گروه معیّن موسیقی لری به حساب آوریم كه با شباهت های كمابیش نزدیك، به گونه ای یكسان در مناطق زاگرس به حیات خویش ادامه می دهند. باید توجه داشت كه بختیاری هابیش از لرهای لرستان ولك ها موسیقی خود را از تأثیر پذیری حفظ كرده اند.
سازهای لرستان
كمانچه: اصلی ترین و معمول ترین ساز لرستان كمانچه است. كمانچة لری بر عكس كمانچة آذربایجان حجمی كوچك دارد. كاسة كمانچة لری، كوچك و معمولاً پشت آن باز است. برخلاف كمانچه های سنتی كه چهار سیم دارند، بر روی كمانچة لری سه سیم بسته می شود. در بین مردم لرستان كمانچه سازی كاملاً شناخته شده است و نوازندگان این ساز در این سامان بسیار توانایند.
دو زلّه : دوزله، یا دونای كه دركردستان نیز معمول است، در لرستان نیز وجود دارد. اغلب عشایر و روستانشینان از دوزله یا دونای در اجرای نغمات خود بهره می گیرند.
تُمبك : تمبك، از شناخته شده ترین سازهای ضربی در همراهی ملودی های لری است. تمبك دراغلب نقاط لرستان كاربرد دارد به گونه ای كه تمبك با سایر سازهای لری مانند اعضای جدایی ناپذیرند.
دایره: دایره، از سازهای ضربی معمول در لرستان است. این ساز هم به تنهایی و هم در هم آوایی با ساز و خصوصاً در اجرای ملودی های رقص به كار می رود.
نی : از سازهایی است كه به اشكال و اندازه های مختلف در نواحی لرستان ساخته و نواخته می شود.
دهل و سرنا: دهل و سرنا، از سازهای بسیار متداول در بین عشایر و روستاییان لرستان است. دهل و سرنا در اجرای رقص های بومی نقش مؤثری دارند، ضمن آن كه به عنوان سازهای خبر دهنده از دیربازدراین منطقه از سرزمین ما به كار می رفته اند. دهل و سرنا در لرستان در مراسم عزاداری نیز به كار می رود.
در بیان غم های عمومی مانند عزاداری امام حسین (ع) و در همراهی دسته های عزاداری دهل و سرنا را به كار می برند. از طرفی هر گاه جوانی ناكام از دست برود، دهل و سرنا، به عنوان شناخته شده ترین سازهای لری در بیان غم ها و بازگو كردن آلام غمزدگان نقش دارد. آهنگ های سحری « چمری» و « پاكتلی» لری از معروف ترین نواهای موسیقی لرستان هستند كه با دهل و سرنا اجرا می شوند در میان مردم لر، نوازندگان، توانمندی در اجرای دهل و سرنا وجود دارند كه از معروف ترین آنها مرحوم محمد مرادی معروف به« شاه میرزا» را می توان نام برد. نوارهای باقی مانده از این نوازنده نشانة تبحر و توانمندی فوق العادة او رادرنواختن سرناست.
ساز تمبک , ساز دایره , ساز دهل و سرنا , ساز دوزله , ساز کمانچه , فولکلوریک لرستان , موسیقی با متر آزاد چیست , موسیقی با متر معیّن چیست , نام سازهای لرستان , شاهنامه خوانی , نظامی خوانی ,
منبع : پیانوی ایران و جهان
