گزش نوعی پشه باعث این بیماری می شود و عامل بیماری سالک انگلی به نام لیشمانیا است که در زخم‌های سالک وجود دارد که با خونخواری پشه از محل زخم سالک، وارد بدن پشه می‌شود و چرخه انتقال آن طی می‌شود.
زخم سالک به دو نوع خشک و مرطوب تقسیم می‌شود. در سالک خشک تعداد زخم‌ها کم و بدون درد است و زخم‌ها از نظر ظاهری هم خشک هستند اما سالک مرطوب دردناک است یا گستره وسیع‌تری از زخم‌ها که این نوع سالک بیشتردر دست و پا دیده می‌شود.
سالک خشک به نوعی بیماری مشترک انسان و سگ به شمار می‌رود به طوری که سگ‌ها منبع این بیماری به شمار می‌روند.
مهم‌ترین منبع بیماری سالک مرطوب جوندگانی مثل موش‌های صحرایی هستند.
در ایران 2 نوع از این بیماری وجود دارد که توسط 2 گونه انگل ایجاد می شود. نوع خشک یا شهری و نوع مرطوب یا روستایی.
• سالک خشک یا شهری که توسط گونه انگل لیشمانیا تروپیکا ایجاد می شود. در این نوع پس از یک دوره کمون بیش از دو ماه، ندول کوچکی درمحل گزش به رنگ قرمز قهوه ای ظاهر می شود و بتدریج طی 6 ماه بزرگتر می شود و معمولا در مرکز آنها زخم سطحی ایجاد می شود و دلمه می بندد. در صورت عدم درمان معمولا طی 12-8 ماه ضایعه روبه بهبودی می رود و از خود جوشگاه به جای می گذارد دوره زمانی این نوع سالک از نوع مرطوب طولانی تر است.
• سالک مرطوب یا روستایی توسط گونه لیشمانیا ماژور ایجاد می شود. در این بیماری پس از دوره کمون کمتر از دو ماه در محل گزش دانه جوش مانندی ایجاد می شود. طی 3-2 ماه زخم بزرگتر شده و گاهی اطراف آن ندول های کوچک و متعدد ظاهر می شود که از عوارض این بیماری محسوب می شود. گاهی ممکن است انگل از طریق مسیر لنفاتیک گسترش پیدا کند. بهبود معمولا طی 6-2 ماه دیده می شود و جوشگاهی از آن باقی می ماند.
روشهای تشخیص
در صورت پیدایش یک یا چند زخم جلدی در مناطقی که سالک به عنوان بیماری بومی وجود دارد و در مناطقی که پشه خاکی دیده می شود بایستی به احتمال وجود بیماری توجه شود.تشخیص قطعی بر اساس مشاهده انگل لیشمانیا در ضایعات حاصله پس از تهیه نمونه و رنگ آمیزی و همچنین استفاده از محیط کشت مخصوص می باشد.
روشهاي پيشگيري از بيماري سالک
در حال حاضر اقدامات پيشگيري كننده شامل‌موارد زير مي‌باشد:
1- حذف عوامل مساعد کننده
· بهسازي و ترميم شکاف ديوارها در مناطق مسکوني و نگهداري دام و طيور
· بهسازي کانالهاي روباز،دفع صحيح فاضلاب و تفاله هاي ساختماني
· جمع آوري و دفع صحيح فاضلاب و نخاله هاي ساختماني
· اتلاف سگهاي ولگرد و مبارزه با جوندگان
· تخريب و تسطيح اماکن مخروبه و متروکه
2- محافظت در برابر نيش پشه
· نصب توري ريز بر روي پنجره ها و دربهاي ورودي
· استفاده از پشه بند معمولي و ترجيحا آغشته به حشره کش که براي مدت طولاني اثر آن باقي مي ماند.
· استفاده از پمادها و مواد دور کننده حشرات هنگام استراحت و خواب در مناطق آلوده
· پوشانيدن زخمهاي سالکي به منظور جلوگيري از آلوده شدن پشه خاکي هاي جديد و انتشار بيماري به ديگران
3- سمپاشي
با توجه به عوارض زيست محيطي سم و تاثير کم آن در کنترل بيماري فقط در نوع شهري مي توان در کنار ديگر اقدامات بهسازي و پيشگيري در شرايط خاص گاهي از اين روش استفاده نمود. معمولا سمپاشي موجب مهاجرت پشه ها به مناطق مجاور و پيدا شدن انواع مقاوم ناقل مي شود و بهترين راه براي از بين بردن رشد و تکثير پشه خاکي بهسازي محيط است.
چگونه از انتقال بيماري به افراد خانواده و سايرين پيشگيري كنيم؟
درمان منظم و به مدت لازم موجب از بين رفتن انگل در زخم و بهبودي مي شود و مانع از انتقال بيماري به ديگران مي شود. بعلاوه پيشگيري ازگزش پشه و پوشاندن دائمي زخم مي باشد. ساير اقدامات لازم شامل استفاده از دوركننده هاي حشرات در اطراف زخم، اسپري حشره كش داخل خانه،استفاده از پشه بند آغشته به سم بخصوص در زمان غروب و طلوع خورشيد، نصب توري در پنجره ها، استفاده از پرده هاي آغشته به سم در مقابل پنجره ها و دربهاي ورودي، معدوم و مدفون كردن صحيح زباله ها و نخاله هاي ساختماني ، بهسازي محيط.
درمان سالک
انتخاب روش درمان در صلاحیت پزشک متخصص پوست مو است. بهتر است هم زمان از چند روش بهره گرفته شود تا از ایجاد مقاومت دارویی جلوگیری شود. داروهای موثر به اجمال عبارتند از : تزریق آمپول گلوکانتیم در حاشیه زخم، سرمادرمانی یا کرایوتراپی ، تزریق عضلانی آمپول گلوکانتیم و پمادپارومومایسین.
آمپول گلوکانتیم داروی موثردر درمان سالک است
واکسن و لشمانیزاسیون
هنوز واکسن موثری برعلیه سالک وجود ندارد.لشمانیزاسیون به معنی تلقیح انگل زنده و ایجاد زخم در مناطق پوشیده بدن است .با این روش از بروز زخم در صورت پیشگیری می شود. بیماری که یک بار به سالک مبتلا می شود تا 90% نسبت به انگل ایمنی پیدا می کند.
