تمسخر و استهزاء در قرآن –
*يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا يَسْخَرْ قَوْمٌ مِنْ قَوْمٍ عَسَىٰ أَنْ يَكُونُوا خَيْرًا مِنْهُمْ وَلَا نِسَاءٌ مِنْ نِسَاءٍ عَسَىٰ أَنْ يَكُنَّ خَيْرًا مِنْهُنَّ وَلَا تَلْمِزُوا أَنْفُسَكُمْ وَلَا تَنَابَزُوا بِالْأَلْقَابِ بِئْسَ الِاسْمُ الْفُسُوقُ بَعْدَ الْإِيمَانِ وَمَنْ لَمْ يَتُبْ فَأُولَٰئِكَ هُمُ الظَّالِمُونَ*(حجرات، آیه 11)
اى اهل ايمان! نبايد گروهى گروه ديگر را مسخره كنند، شايد مسخره شدهها از مسخره كنندگان بهتر باشند، ونبايد زنانى زنان ديگر را [مسخره كنند] شايد مسخره شدهها از مسخره كنندگان بهتر باشند، و از يكديگر عيبجويى نكنيد و يكديگر را با لقب هاى ناپسند صدا نزنيد؛ بد نشانه و علامتى است اينكه انسانى را پس از ايمان آوردنش به لقب زشت علامتگذارى كنند و كسانى كه [از اين امور ناهنجار و زشت] توبه نكنند ستمكارند.
– استهزا، در ظاهر یک گناه؛ ولی در باطن چند گناه است؛ در مسخره کردن، گناهانِ تحقیر، خوار کردن، کشف عیوب، اختلاف افکنی، غیبت، کینه، فتنه، تحریک، انتقام و طعنه به دیگران نهفته است.
– ریشه های تمسخر:
1- گاهی مسخره کردن برخاسته از ثروت است که قرآن می فرماید: *ویلٌ لِکلّ هُمزة، الِذی جَمع مالاً و عَدده*[1] وای بر کسی که به خاطر ثروتی که اندوخته است، در پیش رو یا پشت سر، از دیگران عیب جویی می کند.
2- گاهی ریشه ی استهزا، علم و مدرک تحصیلی است که قرآن می فرماید: * فرحوا بما عندهم من العلم و حاقَ بهم ما کانوا به یستهزؤن*[2] آنان که به علمی که دارند شادند و کیفر آنجه را مسخره می کردند، آن ها را فرا گرفت.
3- گاهی ریشه ی مسخره، توانایی جسمی است. کفار می گفتند: *من اشدُّ منّا قُوّة*[3] کیست که قدرت و توانایی او از ما بیشتر باشد؟
4- گاهی انگیزه ی مسخره کردن دیگران، عناوین و القاب دهان پرکن اجتماعی است. کفّار فقرایی را که همراه انبیا بودند تحقیر می کردند و می گفتند: *ما نراکَ اتّبعک الّا الّذین هم أراذِلُنا*[4] ما پیروان تو را جز افراد اراذل نمی بینیم.
5- گاهی به بهانه تفریح و سرگرمی، دیگران به تمسخر گرفته می شوند.
6- گاهی طمع به مال و مقام، سبب انتقاد همراه با تمسخر از دیگران می شود. گروهی، از پیامبر اکرم (ص) درباره ی زکات عیب جویی می کردند، قرآن می فرماید: *وَمِنْهُمْ مَنْ يَلْمِزُكَ فِي الصَّدَقَاتِ فَإِنْ أُعْطُوا مِنْهَا رَضُوا وَإِنْ لَمْ يُعْطَوْا مِنْهَا إِذَا هُمْ يَسْخَطُونَ*[5] برخى از آنان نسبت به [تقسيم] صدقات بر تو خرده مىگيرند، پس اگر از صدقات به آنان داده شود خشنود مىشوند، و اگر داده نشود، ناگاه خشمگين مىشوند.
7- گاهی ریشه ی مسخره، جهل و نادانی است. هنگامی که حضرت موسی (ع) دستور کشتن گاو را داد، بنی اسرائیل گفتند: آیا مار را مسخره می کنی؟ موسی (ع) گفت: *اعوذ بالله ان اَکونَ من الجاهلین*[6] به خدا پناه می برم که از جاهلان باشم. یعنی مسخره برخاسته از جهل است و من جاهل نیستم.
– یکی از کارهای مبارک رسول خدا (ص) تغییر نام افراد و مناطقی بود که دارای نام زشت بودند.[7] زیرا نام بد، وسیله ای برای تمسخر و تحقیر است.
– عقیل، برادر حضرت علی (ع) بر معاویه وارد شد، معاویه برای تحقیر او گفت: درود بر کسی که عمویش ابولهب، لعنت شده ی خداوند است و خواند: *تبّت یدا ابی لهب* عقیل فوری پاسخ داد: درود بر کسی که عمه او چنین است و خواند: *وامراته حمّالة الحطب* (زن ابولهب، دختر عمه معاویه بود).
